سیستم تهویه مطبوع خودرو، یکی از مهم‌ترین امکانات رفاهی خودرو به‌شمار می‌رود و به راننده امکان تنظیم هوای داخل کابین را بر اساس فصل می‌دهد. تهویه مطبوع ماشین در واقع دما و رطوبت مناسب برای سرنشینان را طی فرآیندی تامین می‌کند.
تقریبا بیش از ۷۰ سال از ساخت این سیستم می‌گذرد و در حال حاضر تقریبا تمام خودروها مجهز به سیستم تهویه مطبوع هستند. هر چه تکنولوژی این سیستم به‌روزتر باشد، قیمت خودرو نیز بالاتر می‌رود.
پیدایش سیستم تهویه مطبوع خودرو
اولین سیستم تهویه مطبوع در اواخر دهه ۳۰ میلادی توسط آمریکایی‌ها ساخته شد. شرکت خودروسازی پکارد، اولین شرکتی بود که ماشین‌هایی با این آپشن را به بازار فرستاد.
اولین سیستم تهویه مطبوع ماشین بسیار ساده بود و فقط هوای بیرون و داخل کابین را با ایجاد جریان هوا متعادل می‌کرد. حدودا یک دهه بعد از ساخت اولین نمونه‌ها، بخاری خودرو هم به این سیستم افزوده شد تا سرمای طاقت‌فرسای زمستان را برای سرنشینان خودرو قابل تحمل کند. رفته‌رفته شرکت‌های خودروسازی یکی پس از دیگری این آپشن را روی محصولات خود نصب کردند. شرکت‌هایی مثل کادیلاک و کرایسلر از جمله پیشتازان این صنعت بودند.
دقیقا در میانه دهه ۵۰ میلادی، سیستم تهویه مطبوع خودرو به کولر هم مجهز شد. اولین کولر خودرو با نام ایرتمپ روی خودروهای کرایسلر نصب شد. گرچه نمونه‌های اولیه سیستم تهویه مطبوع به عنوان یک آپشن تازه در خودروها به‌کار می‌رفت اما ماشین‌های امروزی همگی مجهز به این سیستم هستند و شاید بتوان گفت خودروهایی که در حال حاضر این سیستم را نداشته باشند، نقص دارند و کسی اقدام به خرید خودرو فاقد این قابلیت نمی‌کند.
نحوه عملکرد سیستم تهویه مطبوع ماشین
سیستم تهویه مطبوع ماشین، هوای بیرون را گرفته و در فرایندی آن را تنظیم و با کمک فن خودرو به فضای داخلی کابین وارد می‌کند. ساده‌انگارانه است اگر این سیستم را تنها به کولر یا بخاری خودرو تقلیل دهیم. گرچه بخاری و کولر هم بخشی از سیستم تهویه مطبوع است اما بهترین تشبیه برای تشریح عملکرد سیستم تهویه مطبوع خودرو به زبان ساده، عملکرد یک پنکه است.
سیستم سرمایش و گرمایش خودرو فقط دما را گرم یا سرد می‌کند و در واقع دما به حد تعادل نمی‌رسد اما سیستم تهویه مطبوع در روزهای آلوده هوا را تهویه کرده و به کابین می‌رساند. این سیستم در فصل زمستان نیز از بخار کردن شیشه‌های خودرو در روزهای سرد جلوگیری می‌کند و هوای مطلوبی را در اختیار سرنشینان خودرو قرار می‌دهد.
وظایف سیستم تهویه مطبوع
- کنترل دما با سرمایش و گرمایش
- کنترل رطوبت با خشک کردن جریان هوا
- کنترل سرعت وزش و تصفیه هوا
- تصفیه و پاک‌سازی هوا و ایجاد هوای مناسب برای سرنشینان
قسمت‌های مختلف تهویه خودرو
همان‌طوری که گفتیم تهویه خودرو تنها شامل سیستم سرمایش و گرمایش نیست. امروزه این سیستم شامل ۵ قسمت است.
کولر
تقریبا همه خودروهای امروزی مجهز به کولر هستند. کولر خودرو با استفاده از گاز فریون وظیفه خنک کردن محیط داخل کابین را بر عهده دارد. امروزه کولر در خودروهای اقتصادی با یک شاسی چرخشی روشن و تنظیم می‌شوند و در خودروهای مدرن‌تر دکمه‌های الکتریکی وظیفه ایجاد هوای خنک را بر عهده دارند.
بخاری
بخاری قدیمی‌ترین بخش سیستم تهویه مطبوع خودرو‌هاست. هوای داخل رادیاتور با کمک آب خروجی از موتور گرم می‌شود و هوای گرم به کمک فن داخل کابین می‌شود. همچنین بخاری خودرو می‌تواند بخار شیشه ناشی از هوای سرد محیط بیرون کابین را از بین ببرد.
ACC
ACC وظیفه کنترل دما، رطوبت، سرعت وزش باد درون کابین را بر عهده دارد. این سیستم بصورت خودکار عمل می‌کند و با دستور راننده تنظیم می‌شود.
گرمکن و سردکن صندلی
گرمکن و سردکن صندلی هنوز هم به عنوان یک آپشن اضافی به حساب می‌آید و معمولا خودروهای اقتصادی مجهز به این آپشن نیستند.
گرمکن فرمان
گرمکن فرمان خودرو، تقریبا یک آپشن لوکس است و در بیشتر خودروهای معمولی به کار نمی‌رود.
قطعات سیستم تهویه مطبوع خودرو
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، وظیفه سیستم تهویه مطبوع خودرو، ایجاد دمای مطلوب و حذف رطوبت داخل کابین است. تهویه مطبوع ماشین از دو بخش پرفشار و کم‌فشار تشکیل شده است. معمولا این سیستم از اجزای مختلفی تشکیل می‌شود که به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
کمپرسور
گاز کولر (گاز مبرد) به صورت کم فشار به کمپرسور وارد و سپس متراکم می‌شود. این گاز بعد از تحت فشار قرار گرفتن به سمت کندانسور می‌رود. این قطعه تنها گازها را متراکم می‌کند و تاثیری روی مایعات ندارد.
کندانسور
کندانسور یا چگالنده مانند رادیاتور عمل می‌کند و نقش آن مانند سرد کردن بخار و تبدیل آن به آب است. در این قطعه، گار مبرد به حالت مایع درمی‌آید و در خروجی کندانسور متراکم می‌شود تا هوای داخل خودرو را خنک کند.
ریسیور درایر
ریسور درایر یا خشک‌کننده به وسیله مواد شیمیایی، رطوبت و آب موجود در مایع متراکم‌شده را قبل از ورو به اپراتور جذب می‌کند. اگر این رطوبت‌ها جذب نشوند. آب به بلورهای یخ تبدیل می‌شود که سبب آسیب به سیستم تهویه خواهد شد.
سوپاپ انبساط گرمایی (TVX)
ماده سردکننده با عبور از رسیور درایر به TXV یا سوپاپ انبساط گرمایی وارد می‌شود تا فشار آن کاهش پیدا کند. این سوپاپ‌ها قابل تنظیم هستند و باعث ثبات عملکرد سیستم تهویه مطبوع می‌شوند.
در برخی از خودروها از لوله‌های وزنه‌دار به جای این قطعه استفاده شده است اما باید بدانید این لوله‌های وزن‌دار در درازمدت رسوب می‌گیرند و کارایی آن‌ها از بین می‌رود. همچنین سسیتم‌های تهویه‌ای که لوله‌های وزنه‌دار دارند به صورت اتوماتیک خاموش و روشن می‌شوند.
تبخیرکننده یا اوپراتور
تبخیرکننده یا اوپراتور پشت داشبورد و داخل کاپوت نصب می‌شود و وظیفه جذب گرما را بر عهده دارد. گرچه سیالی که از سوپاپ انبساط گرمایی خارج می‌شود، سرد و کم‌فشار است اما به دلیل نقطه جوش پایین ممکن است هنگام به علت حرارت موجود در کابین به نقطه جوش برسد و دوباره به گاز تبدیل شود.
برای جلوگیری از این اتفاق، گاز موجود در محفظه تبخیرکننده، گرما و رطوبت داخل کابین را جذب می‌کند و پس از خنک کردن آن، هوای مطبوع را توسط فن به داخل کابین می‌فرستد.
گاز مبرد
گار مبرد یا سرمازا، ماده‌ای است که با جذب حرارت ماده دیگر حالتش تغییر می‌کند و در سیستم‌های سیکل تبریدی برای سرد کردن محیط مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فیلتر کابین
وظیفه تصفیه هوای کابین بر عهده فیلتر کابین است. تعویض به‌موقع این فیلتر، باعث بالا رفتن بهره‌وری سیستم تهویه مطبوع خودرو می‌شود.
انواع سیستم تهویه مطبوع خودرو
سیستم تهویه مطبوع خودرو نیز مانند دیگر بخش‌های اتومبیل با پیشرفت تکنولوژی در صنعت خودرو به‌روز شده‌اند. در حال حاضر سیستم تهویه مطبوع در دو نوع دستی و اتوماتیک در ماشین‌ها وجود دارند.
سیستم تهویه مطبوع دستی
سیستم تهویه مطبوع دستی تنها با دستور سرنشینان خودرو دمای هوا را تغییر می‌دهند. اگر سرنشین درجه فن را زیاد یا کم کند، شدت و قدرت این سیستم هم بالا یا پایین می‌رود.
عدم امکان تنظیم دمایی ثابت برای فعالیت فن‌ها یکی از بزرگ‌ترین ایرادهای سیستم دستی است.
سیستم تهویه مطبوع اتوماتیک
سیستم تهویه مطبوع اتوماتیک با کمک سنسورهای ماشین، دمای درون ماشین را تنظیم می‌کند با همیشه دما در حالت ثابتی باقی بماند. مثلا اگر راننده بخواهد دمای داخل کابین روی ۲۰ درجه ثابت باشد، سیستم تهویه مطبوع با کمک سنسورهای داخل کابین به صورت مداوم دمای خروجی را اندازه می‌گیرد و برای کنترگر ورودی ارسال می‌کند. در این حالت سرعت فن‌ها به صورت اتوماتیک تغییر می‌کند تا عدد داخل کابین روی ۲۰ درجه ثابت بماند.
در سیستم‌های پیشرفته‌تر تهویه مطبوع اتوماتیک، سنسورهای خورشیدی روی داشبورد ماشین تعبیه شده است. اطلاعات خروجی از این سنسورها شدت عملکرد سیستم تهویه مطبوع را تغییر می‌دهد و داخل کابین همیشه دمای مطلوبی دارد.
نحوه نگهداری از سیستم تهویه مطبوع
- سیستم تهویه مطبوع را برای مدت طولانی خاموش نگه ندارید و حتی در فصل سرما هم گاهی آن را روشن کنید.
- حداقل هر ماه یک‌بار آن را روشن کنید و اجازه دهید حداقل ۳۰ دقیقه کار کند تا گاز خنک‌کننده داخل کمپرسور و رادیات بخاری رسوب نکند.
- در سربالایی و ترافیک شدید، کولر را روی دور کند قرار دهید یا آن را خاموش کنید.
اهمیت سیستم تهویه مطبوع خودرو
- فیلتر کولر را هر ۱۵ هزار کیلومتر تعویض کنید تا هوای تمیز داخل خودرو بیاید.
- دریچه تهویه را به سمت بالا قرار دهید تا گردش هوا به درستی صورت گیرد.
- اگر خودرو را در جای گرم پارک کرده‌اید ابتدا پنجره‌ها را باز کنید تا خودرو کمی خنک شود، سپس از سیستم تهویه استفاده کنید.
- استفاده از تهویه مطبوع در سرعت‌های بالا به صرفه‌تر از پایین کشیدن شیشه خودرو است.
- در دور پایین موتور سیستم تهویه مطبوع را روشن کنید تا آسیبی به کمپرسور خودرو وارد نشود.
کلام آخر
سیستم تهویه مطبوع و سلامت آن نقش مهمی در قیمت خودرو کارکرده شما دارد. بنابراین اگر بهتر است در نگهداری از آن بکوشید. اگر قصد فروش خودرو را دارید، حتما این سیستم را سرویس کنید تا خریدار ماشین، برای خرید خودروی شما به شک نیفتد.
نویسنده: فاطمه امین الرعایا
با سلام
لطف میکنید منابع این تحقیق رو به ایمیل من ارسال کنید.متشکرم