هرچند سال‌هاست از پراید به‌عنوان یک معضل در صنعت خودروسازی کشورمان و جاده‌ها و تصادفات یاد می‌شود؛ اما باید اعتراف کرد که یکی از پررنگ‌ترین خودروهای تاریخ خودروسازی ایران، پراید است. خودرویی که در دهه ۷۰ شمسی وارد کشور شد و به سرعت روی خط تولید رفت تا با ظاهری مدرن‌تر و امکانات بیشتر در کنار موتور قوی و کم‌مصرفش، رقیب پیکان شود. خودرویی که به تنهایی گروه سایپا را سرپا نگاه داشت و سنگ بنای محصولات بعدی این شرکت شد. در طی ۳ دهه انواع مدل های پراید توسط سایپا تولید شد، هر چند همه آنها روی یک پلتفرم ساخته شدند و مشخصات فنی کم و بیش یکسانی داشتند.
تاریخچه پراید در ایران
پراید در سال ۱۳۷۲ وارد کشورمان شد که در ابتدا هم در هر دو نمونه هاچبک و صندوقدار، به دست مشتریان ایرانی رسید. پراید در آن سال‌ها در دور جدید واردات به کشور در کنار محصولاتی از دوو، اوپل، هوندا، پژو، میتسوبیشی، مرسدس بنز، بی ام و و… در بازار حاضر شده بود و با توجه به بازه قیمتی، قرار بود با خودرویی مثل پیکان رقابت کند.
پراید در بعضی بازارها با نام مزدا ۱۲۱ و فورد فستیوا نیز فروخته می‌شد و بعد از خرید امتیاز تولید آن توسط کیا موتورز کره، یک محصول از این شرکت نه‌چندان شناخته‌شده در آن روزها به حساب می‌آمد. پراید از همان ابتدا نیز از نظر ایمنی وضعیت چندان مناسبی نداشت و حتی گفته‌هایی مبنی بر ممنوعیت ادامه عرضه آن در بعضی از کشورها نیز به گوش می‌رسید.
از سال ۱۳۷۲ و با بستن قرارداد عرضه و تولید این خودرو توسط سایپا، پیکان افسانه‌ای و قدیمی ایران خودرو یک رقیب جدید و جوان پیدا کرد. رقیبی که فروش بسیار خوبی خصوصا بعد از تعطیلی خط تولید پیکان پیدا کرد و تاثیرات مثبت و منفی زیادی در صنعت خودرسازی کشورمان داشت. پراید در نسخه صندوقدار به اسم صبا و در نسخه هاچبک با اسم نسیم، وارد بازار شد.
مهم‌ترین مزیت انواع پراید، استهلاک کم در تمام قسمت‌های فنی است. در مقابل هم ایمنی پایین و ناپایداری در سرعت‌های نه‌چندان زیاد و آلایندگی بالای موتور، از معایب آن به شمار می‌رود.
پراید نسیم و صبا
بعد از آغاز تولید و مونتاژ پراید در خطوط تولید سایپا، مسابقه‌ای برای تعیین نام آن برگزار شد و در نهایت برای مدل سدان (صندوقدار) اسم صبا و برای مدل هاچبک این خودرو، اسم نسیم را انتخاب کردند. هرچند که فقط در ابتدا این نام‌ها توسط مردم استفاده شد و به سرعت دوباره نام پراید تا آخرین روز تولید این خودرو از سوی مردم و حتی خود شرکت سایپا به کار می‌رفت.
پرایدهای کره‌ای، در سه مدل CD5 به‌عنوان نمونه ساده بدون شیشه‌بالابر برقی و کولر، مدل DM که نسخه فول هاچبک بود و نسخه LX که نمونه صندوقدار بدون کولر و شیشه‌بالابر برقی و GTX که مدل فول صندوقدار این محصول بود، عرضه شد. اما انواع مدل های پراید با رفتن روی خط تولید سایپا، شیشه‌بالابر برقی و کولر را به صورت فابریک به دست آورد.
پراید در ابتدا با موتورهای کاربراتوری عرضه می‌شد که تا حدودی متناسب با دیگر خودروهای همان دوران بود. هرچند که در همان روزها هم برخی از خودروهای آسیایی به‌صورت انژکتوری وارد می‌شدند. اما خبری از موتورهای انژکتوری در داخل کشور و به‌صورت تولیدی نبود. با روند اجباری انژکتور شدن موتورهای تولید داخل، پراید هم کم‌کم به سمت انژکتوری شدن پیش رفت.
در ابتدا یک سیستم برق و سیستم سوخت رسانی جدید به نام CLC روی آن نصب شد که در بازار به آن نیمه انژکتور گفته می‌شد. این سیستم تا حدودی آلایندگی کمتری داشت؛ اما بدون دردسر هم نبود. تا اینکه برای رسیدن به حداقل استانداردهای زیست‌محیطی، پراید هم کاملا انژکتوری شد.
در آن سال‌ها، موتور و گیربکس پراید در مجموعه مگاموتور تولید می‌شد و به سرعت با داخلی‌سازی بالایی که روی آن انجام شد، افت کیفیت در پراید نسبت به مدل‌های قدیمی کره‌ای، کاملا واضح بود. روندی که هرچه پیش رفت، حالت شدیدتر و بدتر به خود گرفت و در نهایت هم به پاشنه آشیل این خودرو تبدیل شد.
انواع تیپ های پراید
در اوایل دهه ۹۰ شمسی، پراید به صورت تیپ‌بندی شده ارائه شد که تمام مواردی که باعث ایجاد تیپ‌های مختلف این خودرو بودند فقط شامل فرمان هیدرولیک، کیسه هوای راننده و سرنشین و همچنین ترمز ضد قفل بود. پراید دارای ۸ تیپ مختلف بود که دو تیپ LX و ST به دلیل نداشتن ترمز ABS و با توجه به اجباری بودن آن برای خودروهای تولیدی، از تیپ‌بندی پراید کنار گذاشته شدند. سپس سایپا تیپ‌های دیگری برای این خودرو تعریف کرد.
تیپ SL به‌نوعی ساده‌ترین مدل در تیپ‌بندی جدید سایپا بود که فقط ترمز ضد قفل داشت که بعد از اجباری شدن نصب کیسه هوا برای خودروهای تولید داخل، چون فاقد ایربگ بود، بعد از مدتی از خط تولید کنار گذاشته شد.
تیپ SX دارای ترمز ضد قفل و فرمان هیدرولیک بود که این تیپ هم به خاطر نداشتن کیسه هوا از لیست تیپ‌های پراید حذف شد.
تیپ EX که به نام تک ایربگ نیز شناخته می‌شد، دارای ترمز ضد قفل، فرمان هیدرولیک و ایربگ راننده بود که به نوعی پراید فول آپشن در زمان خودش محسوب می‌شد. اما این تیپ هم بعد از اجباری شدن نصب کیسه هوای سمت شاگرد از لیست انواع مدل های پراید کنار رفت.
تیپ LE دارای ترمز ضد قفل و کیسه هوای راننده بود. این تیپ هم بعد از مدتی تولید به همان مشکل نداشتن ایربگ سرنشین برخورد کرد و از تیپ‌بندی پراید خارج شد.
در نهایت فقط دو تیپ برای پراید باقی ماند. تیپ ساده‌تر به نام TL که دارای ترمز ضد قفل، ایربگ راننده و سرنشین بود؛ اما فرمان هیدرولیک نداشت. تیپ فول که SE نامیده شده بود و دارای ترمز ضد قفل، فرمان هیدرولیک و کیسه هوای راننده و شاگرد بود و به نوعی فول‌ترین پراید تولیدی در کشور محسوب می‌شود.
انواع پراید در بازار
انواع مدل های پراید برای تنوع‌بخشی به بازار خودرو ایران عرضه شدند. با توجه به قالب بدنه، هر کدام از انواع پراید نیاز مشتریان خاصی را تامین می‌کرد.
پراید سفری
پراید سفری اولین فیس لیفت سایپا روی پراید بود که در سال ۱۳۷۹ صورت گرفت. سفری نسخه استیشن از پراید بود و برای افرادی که به دنبال داشتن یکی از انواع مدل های پراید با فضای بار بیشتر بودند، طراحی و تولید شد.
پراید در آن روزها که هنوز هم پیکان حضور داشت، خودرو محبوب و خواسته بسیاری از مردم بود. فروش این خودرو بسیار خوب بود و سایپا هم فکر کرد که پراید استیشن یک نیاز برای مردم است و این مدل هم خواهان و طرفدار زیادی پیدا خواهد کرد. اما پراید سفری اصلا مورد استقبال قرار نگرفت و نشان داد که بازار ایران به هیچ وجه با خودروهای استیشن رابطه خوبی نخواهند داشت و پراید سفری نیز به سرنوشت پژو ۴۰۵ استیشن دچار شد.
همین تولید کم بعدها هم گریبان پراید سفری را گرفت و این خودرو با مشکل کمبود قطعات در بخش عقب مثل چراغ‌ها که متفاوت از نسخه سدان و هاچبک بودند و همچنین بخش‌هایی از بدنه مثل گلگیر و در عقب مواجه شد. پراید سفری در نهایت بعد از چند سال تولید با تیراژ اندک، از فهرست محصولات ساپیا خداحافظی کرد.
پراید ۱۴۱
دومین فیس لیفت و محصول از انواع مدل های پراید، مدل ۱۴۱ محسوب می‌شود و از این سری بود که کدهای عددی به جای نام‌های پراید قرار گرفتند.
پراید ۱۴۱ در سال ۱۳۸۲ تولید و در آن از جلوپنجره جدید در نمای جلو استفاده شد. اتاق فرم لیفت بک یا همان پنج درب داشت که تا آن زمان فقط سیتروئن زانتیا با این فرم اتاق در کشور تولید شده بود. این نحوه طراحی باعث شده بود تا جای بار پراید 141 نیز بیشتر از پراید صندوقدار باشد که با خواباندن صندلی‌ها، این فضا بیشتر نیز می‌شد.
در کنار تغییر جلوپنجره و چراغ‌ها، داشبورد و رودری‌ها نیز تغییراتی کرد تا فرمی زیباتر داشته باشد. این داشبورد بعدا در دیگر انواع مدل های پراید نیز نصب شد، اما کیفیت پایین و پلاستیک خشک و نامرغوب آن نیز کاملا مشهود بود. سپرها نیز برخلاف پراید صندوقدار ساده، همرنگ با بدنه شدند که نمای کلی خودرو را زیباتر می‌کرد.
در صندوق عقب پراید 141 از آهن بود و همین قضیه آن را سنگین می‌کرد که باز و بسته شدن در را با مشکل روبرو کرده بود. این در حالی بود که برای چنین خودروهایی معمولا از درب فایبرگلاس و غیر فلزی برای باز و بستن راحت استفاده می‌شود. بیشترین مشکلات پراید ۱۴۱ نیز از همین در عقب بود. آب‌بندی این در چندان خوب نبود و باعث ورود آب به داخل اتاق در زمان کارواش می‌شد.
ضمن اینکه با باز کردن در صندوق عقب، فضای کابین خیلی سریع از هوای آزاد بیرون پر می‌شد که با توجه به ضعیف بودن سیستم تهویه مطبوع پراید، گرم کردن یا سردکردن دوباره اتاق زمان زیادی را طلب می‌کرد. ضمن اینکه قفل در صندوق عقب نیز به‌صورت برقی باز می‌شد که در آن روزها یک آپشن خاص برای خودرو ارزانی مثل پراید محسوب می‌شد. از دیگر معایب در عقب پراید 141، سر و صدای زیادی بود که تولید می‌کرد و چون در به‌صورت مستقیم به داخل ارتباط داشت، صدای این بخش کاملا در اتاق شنیده می‌شد.
پراید 141 تا سال ۱۳۹۴ روی خط تولید بود و کم‌کم به خاطر کاهش تقاضا، از خط تولید کنار رفت.
روی پراید 141 نیز فرمان هیدرولیک، ترمز ضد قفل و کیسه هوا نصب شد. برای پراید 141 موتور تقویت‌شده به نام HP+ نصب شد و در نهایت هم موتور با ارتقا به استاندارد یورو ۴ رسید.
پراید ۱۳۲
پراید ۱۳۲ سومین تلاش سایپا برای تولید پراید متفاوتی بود که فروش بسیار خوبی را پیدا کرد. اما باز هم مثل بسیاری از فیس‌لیفت‌های صنعت خودروسازی ایران، محصول فیس‌لیفت‌شده نتوانست موفقیت محصول اصلی را به دست آورد. پراید 132 در سال ۱۳۸۶ معرفی شد.
آینه‌های بغل، پوسته سپر در عقب و جلو، فرم جلوپنجره و همچنین چراغ‌های عقب و جلو تغییر کرده بود که کریستالی شدن چراغ‌ها در عقب و جلو، زیبایی بیشتری به همراه داشت. ضمن اینکه برای چراغ‌های عقب، پروژکتور نیز تعبیه شد که طبق الزامات ایمنی و استانداردهای اجباری بود. ضمن اینکه برای اولین بار هم روی سپر جلو پراید جایی برای نصب پروژکتورهای زیر سپر در نظر گرفته شد.
در صندوق نیز کاملا صاف بود و با مدل‌های صندوقدار ساده، تفاوت داشت. ضمن اینکه سپرها به صورت همرنگ با بدنه شدند و زه‌های رو درب‌ها نیز با تغییر در طراحی، همرنگ با بدنه در آمدند.
حالا در پراید ۱۳۲ نیز داشبورد و رودری‌ها با یک فرم جدید عرضه شدند که ظاهری بهتر از داشبوردهای قدیمی و داشبورد پراید 141 داشت تا نمای این محصول جدید سایپا از مدل‌های قدیمی، متفاوت باشد. کیفیت داخل باز هم به وضوح پایین بود و با وجود به‌روزشدن از نظر طراحی، کیفیت مدل‌های قدیمی و سابق را نداشت. اما یک ویژگی جدید در پراید 132 نیز انجام شد که آن نصب دکمه تنظیم ارتفاع چراغ‌های جلو به صورت دستی بود.
تولید سایپا ۱۳۲ در اواخر سال ۱۳۹۸ متوقف شد، این در حالی بود که هرچند بازار پراید صندوقدار ساده را نداشت؛ اما فروش خوبی را تجربه کرد. برای پراید 132 فرمان هیدرولیک، ترمز ضد قفل و کیسه هوای راننده و سرنشین نیز نصب شد. پراید ۱۳۲ نیز طعم موتور ارتقایافته پراید را با نام HP+ و سپس موتور ارتقایافته به استاندارد یورو۴ را نیز چشید.
پراید ۱۳۱
پراید ۱۳۱ همان پراید صندوقدار معمولی بود که با یک فیس لیفت ساده و جزیی، چهره بهتری از مدل‌های قدیمی خودش پیدا کرد و می‌توان گفت یکی از موفق‌ترین فیس‌لیفت‌ها و به‌روزرسانی‌های انجام‌شده روی پراید بود.
چراغ‌های جلو که حالا کریستالی شده بودند، به‌صورت یکپارچه با راهنمای بغل در آمده بودند و برای آن، سیستم تنظیم ارتفاع به صورت دستی نیز قرار داده شد. در ابتدا جای راهنمای روی سپر با دو درپوش، کور شده بود که چهره عجیبی را به وجود آورده بود. اما بعدها این دو جا نیز با سپر به‌صورت یکپارچه در آمدند و سپر چهره زیباتری گرفت.
داشبورد همان داشبوردی بود که روی 132، پراید 111 نصب شده بود و حالا روی 131 قرار گرفت که همراه با رودری با طراحی جدید بود.
اتاق پراید 131 در سال‌های آخر تولیدش به خاطر یک سری الزامات ایمنی، تغییراتی به خود دید تا بدنه قوی‌تری داشته باشد. از جمله اینکه شیشه قرارگرفته روی ستون عقب اتاق حذف شد و به این ترتیب، ستون عقب این خودرو قوی‌تر شد تا در تصادفات و ضربات به سقف، استحکام بیشتری داشته باشد. از دیگر اتفاقات عجیبی که روی سایپا 131 انجام شد و حرف‌ها و حاشیه‌های زیادی به وجود آورد، حذف زه‌های روی درها بود که ساپیا آن را به عنوان آپشن و به‌صورت سفارشی عرضه می‌کرد که همین قضیه با به وجود آمدن حاشیه‌ها، به کلی حذف شد تا خریداران از بازار برای درهای ماشین خود، زه را تهیه کنند.
پراید ۱۱۱
یکی از بهترین فیس‌لیفت‌های انجام‌شده در تاریخ خودروسازی کشورمان بدون شک برای پراید هاچبک بود که بعد از تغییر چهره و به‌روزرسانی، با نام پراید 111 عرضه شد.
پراید ۱۱۱ در سال ۱۳۸۹ متولد شد و در نمای جلو شبیه به پراید 132 بود و در نمای عقب هم با تغییر چراغ‌ها و شیشه و درب عقب، چهره زیباتری به خود گرفت که نتیجه آن هم در فروش بسیار خوب این خودرو دیده شد. همچنین برخلاف پراید هاچبک قدیم، سپرها همرنگ با بدنه شدند. در واقع می‌توان گفت که پراید 111، نسخه هاچبک پراید 132 بود که در داخل کابین نیز، همان داشبورد و رودری‌ها برای آن به کار رفت.
پراید هاچبک 111 به خاطر طراحی قابل قبولش و کوچکی و شتاب خوبی که داشت، به سرعت از سوی مردم مورد استقبال قرار گرفت و بازار دست دوم این خودرو همیشه داغ ماند. این خودرو نیز در تیپ‌های مختلفی که برای انواع مدل های پراید ایجاد شده بود، عرضه شد و در نهایت هم با تعطیل شدن خط تولید پراید، در سال ۱۳۹۹ از بازار خداحافظی کرد.
پراید ۱۵۱
یکی از حاشیه‌های صنعت خودروسازی ایران، تبدیل هر خودرویی به نوع وانت بار آن است. این اتفاق نیز برای پراید افتاد و وانت بار آن با نام 151 معرفی شد. در حالی که پراید سوژه داغی برای صحبت‌های خودرویی از بابت کیفیت پایین و قیمت بالایش شده بود، وانت پراید ۱۵۱ معرفی شد و جالب اینکه توانست موفقیت خوبی در فروش نیز کسب کند و حتی از وانت بار آن روزهای ایرانخودرو یعنی آریسان که از پژو روآ ساخته می‌شد، برتر باشد.
برای پراید وانت، شاسی کمی تقویت شد و گیربکس، فنربندی محور عقب و ترمزها نیز مورد بازبینی قرار گرفتند تا با کاربری جدید این خودرو، همخوانی بیشتری داشته باشند. نکته جالب در خصوص پراید 151 این است که کل خانواده پراید به خاطر مسایل ایمنی و قدیمی بودن پلتفرم از خط تولید کنار گذاشته شدند و این در حالی است که نسخه وانت بار این خانواده یعنی سایپا 151 هنوز تولید می‌شود. پراید 151 از همان داشبورد پراید 131 و 132 استفاده می‌کند و دارای فرمان هیدرولیک، ترمزضد قفل و البته دو کیسه هوا برای راننده و شاگرد است. ظرفیت حمل بار پراید 151 نیز برابر با نیم تن اعلام شده است.
نتیجه گیری
پراید برای دوره خودش و با توجه به وضعیت آن زمان بازار خودرو و صنعت خودروسازی کشورمان، خودرو بدی نبود. اما افت کیفیت آن به مرور زمان و همچنین افزایش قیمتی که منطقی نبود، در کنار کاهش کیفیت بدنه که منجر به پایین آمدن ایمنی نه چندان بالای آن بود، باعث شد تا نارضایتی از این خودرو به حدی برسد که در کنار یک سری موارد دیگر مثل قدیمی بودن آن، منجر به تعطیلی خط تولید انواع مدل های پراید و خداحافظی این خودرو شود. اما پراید که چندین فیس لیفت و ارتقا را تجربه کرد و به نوعی سنگ بنای محصولات بعدی سایپا شد، یک خودرو به‌یادماندنی و تاثیرگذار در تاریخ کشورمان به حساب می‌آید که البته با نکات منفی‌اش یاد می‌شود.
نویسنده: علیرضا داودی
