یکی از پرهزینه‌ترین ایرادات و خرابی‌های خودرویی، پاره شدن تسمه تایم موتور خودرو است. این اتفاق باعث خارج شدن پیشرانه از تایم و زمانبندی شده و می‌تواند منجر به برخورد سوپاپ‌ها و پیستون شود که هزینه‌های تعمیر را به شدت بالا می‌برد و حتی می‌تواند موتور خودرو را به مرز بازنشستگی برساند. از این‌رو همیشه نسبت به زیر نظر داشتن سلامت و طول عمر تسمه تایم تاکید زیادی می‌شود.
تسمه تایم خودرو و انواع آن
از تسمه تایم برای ارتباط میل‌لنگ و میل سوپاپ در پیشرانه استفاده می‌شود. به طور کلی تسمه تایم‌ها در مواقعی به کار می‌روند که باید بین دو قطعه که حرکت دایره‌ای دارند، یک ارتباط با نسبت حرکتی مشخص و ثابت برقرار کرد. تسمه تایم موتورهای مختلف همگی به یک شکل و دارای دنده‌هایی در عرض تسمه است تا این دنده‌ها با قرارگرفتن روی شیارهای دنده سر میل‌لنگ و سر میل سوپاپ، ارتباط این دو قطعه را برقرار کنند. دلیل نحوه طراحی دندانه‌های تسمه تایم و پولی‌های سر میل‌لنگ و میل سوپاپ به شکل دنده‌ای، جلوگیری از کمترین لغزش تسمه روی پولی‌هاست تا زمانبندی و نسبت حرکت این قطعات با یکدیگر، کمترین تغییری نکند.
وظیفه تسمه تایم
پیشرانه‌های درون‌سوز، چهار مرحله به اسم مکش، تراکم، تخلیه و انفجار دارند که بالا و پایین شدن پیستون، این اعمال را انجام می‌دهد. از طرفی با هر مرحله، سوپاپ دود و هوا نیز باید در زمان خود و متناسب با حرکت پیستون، باز و بسته شود. در کنار اعمالی که پیستون‌ها و سوپاپ‌ها انجام می‌دهند، شمع خودرو نیز باید در زمان دقیق خود جرقه بزند. به زمانبندی دقیق این اتفاقات، تایم موتور می‌گویند.
میل‌لنگ در پایین موتور قرار دارد و میل سوپاپ، بسته به طراحی موتور می‌تواند در وسط بلوک موتور یا سرسیلندر باشد. میل سوپاپ، وظیفه حرکت سوپاپ‌ها را دارد و میل لنگ، به پیستون‌ها مرتبط است و باید بین این دو قطعه، ارتباط بسیار دقیقی برقرار شود تا تایم پیشرانه دقیق و درست باشد. این ارتباط در موتورها به سه شکل انجام می‌شود که شامل تسمه‌ای، زنجیری و دنده‌ای است. شیوه دنده‌ای، کمتر مرسوم است و زنجیری نیز در کنار تسمه‌ای، در پیشرانه‌ها استفاده می‌شود. استفاده از تسمه تایم، صدای کمتری دارد، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد و نیازی به روغن کاری ندارد. اما در مقابل باید در زمان لازم، تعویض شود که هزینه‌بر است. ضمن اینکه، ضریب اطمینان زنجیر تایم را نیز ندارد.
علائم پارگی تسمه تایم ماشین
با پاره شدن تسمه تایم یا رد کردن آن، موتور خودرو خاموش می‌شود و حتی گاهی مواقع صدایی ناشی از برخورد پیستون و سوپاپ‌ها را نیز خواهیم شنید که نشانه خرابی تسمه خودرو است. زمانی که احتمال پاره شدن تسمه تایم وجود دارد، بهترین کار، باز کردن قاب تسمه تایم و بررسی سلامت ظاهری آن و همچنین بررسی تایمینگ و زمانبندی صحیح پیشرانه است.
البته یک راه دیگر برای تست این قضیه، قرار دادن خودرو به صورت خاموش در دنده یک و هُل دادن آن است. خودرویی که تسمه تایم پاره کرده باشد، خیلی راحت‌تر از خودروی سالم، در این وضعیت حرکت می‌کند. در این حالت چون بعضی از سوپاپ‌ها باز مانده، کمپرس موتور که باید از حرکت خود به خود خودرو جلوگیری کند، تخلیه می‌شود. ضمن اینکه اگر استارت زدید و صدایی شبیه به خلاص چرخیدن استارت شنیدید، این وضعیت خبر از پارگی تسمه تایم ماشین می‌دهد و باید از استارت مجدد خودداری کنید.
رد کردن تسمه تایم
تسمه تایم همیشه پاره نمی‌شود و در بعضی مواقع، تسمه تایم از روی دندانه‌های پولی میل‌لنگ یا میل‌سوپاپ، جابجا شده و اصطلاحا تایم رد می‌کند. در نتیجه زمانبندی بین میل‌لنگ و میل‌سوپاپ به هم خورده و سوپاپ‌ها در زمان دقیق خود، باز نمی‌شوند. در نهایت تایم به هم می‌ریزد و در موتورهایی که امکان برخورد پیستون و سوپاپ‌ها را دارند، این اتفاق رخ خواهد داد و آسیب‌های زیادی به وجود می‌آورد. این وضعیت معمولا در اثر خرابی تسمه سفت‌کن، بی‌کیفیت بودن و سررسیدن عمر تسمه تایم و همچنین رانندگی نادرست مثل شتابگیری شدید یا معکوس دادن‌های سنگین رخ می‌دهد. در زمانی که تایم رد شده، حتی ممکن است موتور خودرو به صورت نادرستی روشن شود. سرویس دوره ای خودرو و بازدید چشمی تسمه تایم، می‌تواند از این اتفاق جلوگیری کند.
علت پاره شدن تسمه تایم ماشین
پاره شدن تسمه تایم به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد. با وجود تنش بسیار زیادی که تسمه تایم در حین کار تحمل می‌کند، به خاطر ساختار بسیار قوی و با رعایت نکات لازم، می‌تواند حداقل تا ۶۰ هزار کیلومتر کارکرد، وظیفه خود را انجام دهد. بهتر است در بازدید دورهای خودرو، تسمه تایم نیز بررسی شود.
عدم تعویض در زمان سررسید
از اصلی‌ترین دلایل پاره شدن تسمه تایم، عدم تعویض در زمان مشخص است. زمان تعویض تسمه تایم توسط شرکت‌های خودروساز اعلام می‌شود و با طی شدن مقدار کیلومتر مشخص، باید تسمه را تعویض کرد. این مقدار مشخص، توسط خودروساز و در دفترچه خودرو اعلام می‌شود که معمولا حدود ۶۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کیلومتر است. همچنین اگر عمر تسمه بیشتر از ۳ سال باشد، باز هم باید تسمه تایم را تعویض کرد. تعویض قطعات خودرو شامل تسمه تایم و… به خاطر هزینه‌هایی که دارد، حتی در زمان فروش خودرو کارکرده نیز موثر است.
رانندگی با دور موتور بالا
همان‌طور که گفته شد، تسمه تایم تنش و فشار زیادی را در حین کارکرد تحمل می‌کند. چرا که باید سوپاپ‌ها را با وجود فنرهای قوی آنها، باز کند. اگر مدت زمان زیادی با دور موتور بالا رانندگی کنید، ممکن است این کار منجر به آسیب‌دیدگی یا رد کردن تسمه تایم شود. همچنین شتاب‌گیری‌های ناگهانی و شدید نیز، احتمال پارگی تسمه تایم ماشین یا رد کردن آن را بسیار بالا می‌برد.
آسیب بلبرینگ تایم
مجموعه تسمه تایم در موتور خودرو، دارای قسمت‌های دیگری مثل بلبرینگ هرزگرد یا تسمه سفت‌کن است. خرابی هرزگرد یا تسمه سفت‌کن باعث می‌شود تا تسمه به راحتی روی آنها حرکت نکند و در نتیجه آسیب ببیند و به مرور پاره شود.
رانندگی با دنده مرده
همان‌طور که رانندگی با دور بالا و شتابگیری شدید و ناگهانی باعث آسیب‌دیدگی و پاره شدن تسمه تایم می‌شود، رانندگی به صورت دنده مرده نیز به تمام قطعات داخلی موتور و همچنین تسمه تایم، آسیب وارد می‌کند.
نصب اشتباه تسمه تایم
هر قطعه‌ای در خودرو باید به صورت درست و اصولی نصب شود و تسمه تایم نیز از این قاعده مستثنا نیست. نصب نادرست یا آسیب دیدن تسمه تایم در زمان تعویض، باعث خرابی و پارگی این قطعه می‌شود.
نشتی روغن هیدرولیک و موتور
چرب شدن تسمه تایم می‌تواند در اثر نشتی روغن هیدرولیک و یا روغن موتور باشد و ممکن است باعث لغزش و سُر خوردن آن شده و در نتیجه، پیشرانه از تایم درست خود خارج شود.
تعویض دنده معکوس اشتباه
معکوس کشیدن‌های شدید مثل کاهش دو تا سه دنده در یک حرکت و آن هم در دورهای بالای موتور، فشار زیادی به تسمه تایم وارد می‌کند و می‌تواند باعث پاره شدن تسمه تایم یا رد کردن آن شود. این اتفاق در موتورهایی که دارای زنجیر تایم به جای تسمه هستند، باعث گشاد شدن یا پاره شدن زنجیر تایمینگ شده و در بعضی مواقع حتی می‌تواند منجر به بریدن میل‌لنگ شود.
پاره شدن تسمه دینام
در بعضی از پیشرانه‌ها، تسمه دینام و تسمه تایم در کنار هم و در فاصله اندکی از هم کار می‌کنند. پاره شدن یا جدا شدن نوار نازکی از تسمه دینام که یک اتفاق رایج است، می‌تواند با رفتن به سمت تسمه تایم و قرار گرفتن بین تسمه و پولی سر میل‌لنگ، باعث جابجایی تسمه تایم از روی پولی شود.
رگلاژ نبودن تسمه تایم
تسمه تایم باید یک مقدار مشخصی جای بازی کردن داشته باشد تا زمانی که زیر فشار می‌رود، دچار تنش بیش از حد نشود. این کار را قسمتی به نام تسمه سفت‌کن یا تسمه‌کش انجام می‌دهد. خرابی این قطعه می‌تواند باعث خوردگی تسمه و کاهش شدید طول عمر آن می‌شود.
فرسودگی تسمه تایم
تسمه تایم مثل هر قطعه لاستیکی به مرور فرسوده و پوسیده می‌شود. از این رو باید تسمه تایم را حداکثر بعد از سه سال حتی با طی نشدن کیلومتر تعیین‌شده، عوض کرد. تسمه تایم فرسوده، در زیر فشار، به راحتی پاره می‌شود.
استفاده نکردن از ماشین به مدت طولانی
هرچند که استفاده نکردن و خوابیدن ماشین، باعث سالم ماندن قطعات ظاهری آن می‌شود، اما معمولا به قطعات لاستیکی آسیب بیشتری وارد می‌کند. چرا که این قطعات با ماندن در یک وضعیت برای مدت طولانی، از آن ناحیه دچار خستگی و از حالت طبیعی خود خارج می‌شوند.
عدم کنترل تسمه تایم ماشین
یکی از راه های اطلاع از عمر باقی‌مانده و سلامت تسمه تایم، باز کردن قاب‌های اطراف آن و بررسی چشمی تسمه تایم است. تسمه تایم در اثر کارکرد، دچار فرسودگی و ترک‌های بسیار باریکی از سمت دنده‌دار آن می‌شود.
خرید تسمه تایم بی کیفیت
تسمه تایمی که شرکت‌های خودروسازی برای محصولات خود استفاده می‌کنند، معمولا از کیفیت بیشتری برخوردارند و به همین علت نیز، اولین تعویض تسمه تایم، در کارکردهای بالاتری خواهد بود. با درک همین موضوع، متوجه می‌شویم که کیفیت تسمه تایم تا چه میزان در مقدار کارکرد آن اثر دارد.
پیامدهای پاره شدن تسمه تایم
پاره شدن تسمه تایم به معنی باز نشدن سوپاپ‌ها و از کار افتادن آنهاست. در نتیجه تنفس موتور ایراد پیدا می‌کند و موتور روشن نمی‌شود. اما اتفاق بدتر که در بسیاری از پیشرانه‌ها می‌افتد، برخورد پیستون و سوپاپ‌هاست. چرا که سوپاپ در اثر پاره شدن تسمه تایم در جای خود ناگهان متوقف می شود و با بالا آمدن پیستون، با آن برخورد می‌کند. این اتفاق باعث کج شدن سوپاپ‌ها، خرابی تاج پیستون و حتی شکستن پیستون، کج شدن شاتون، خرابی گاید سوپاپ و… می‌شود و بسته به اینکه شدت برخورد چه میزان است، هزینه زیادی به بار می‌آورد.
نحوه بررسی تسمه تایم خودرو
یکی از راه‌های جلوگیری از پاره شدن تسمه تایم، بازدید به صورت چشمی و استفاده از چراغ تایم، است. نشانه‌های خرابی تسمه تایم را می‌توان به راحتی با چشم مشاهده کرد.
بازرسی بصری
با بازدید چشمی تسمه تایم، می‌توان به وضعیت سلام آن پی برد. در صورتی که تسمه تایم، دارای بریدگی، خراش و ترک، فرسودگی و… است، باید آن را تعویض کرد.
استفاده از چراغ زمانبندی
یک راه برای فهمیدن اینکه تایم پیشرانه به درستی تنظیم شده است، استفاده از چراغ تایمینگ است. البته این روش در خودروهای قدیمی، کاربرد بیشتری دارد.
روشن نشدن ماشین بعد از پارگی تسمه
بعد از پاره شدن تسمه تایم، زمانبندی موتور به هم می‌ریزد و بعضی سوپاپ ها باز می‌ماند و دیگر بسته نمی‌شود و همچنین بعضی از سوپاپ ها نیز باز نمی‌شود. در نتیجه تنفس موتور به درستی انجام نشده و پیشرانه روشن نخواهد شد.
اقدامات پس از پاره شدن تسمه تایم
اگر احتمال می‌دهیم که تسمه تایم رد کرده یا پاره شده است، نباید خودرو را استارت زد. باید ابتدا وضعیت را معاینه و بررسی کرد و سپس بهترین اقدامات را برای کاهش هزینه‌های بعدی، انجام داد.
خطرات پارگی تسمه تایم
پاره شدن تسمه تایم به معنی خاموشی موتور خودرو است. حالا فرض کنید این اتفاق در حین عبور از یک چهارراه شلوغ، در زمان سبقت گرفتن، حرکت در یک مسیر سربالایی، به‌خصوص در یک جاده شلوغ و مواقع مشابه رخ دهد. وقوع این اتفاق می‌تواند حتی خطرات جانی نیز به همراه داشته باشد.
علائم تنظیم نبودن تایم و تسمه تایم
تایم و زمانبندی پیشرانه باید کاملا دقیق باشد تا موتور خودرو در بهترین وضعیت خود کار کند. تایم پیشرانه می‌تواند به اندازه چندین درجه محدود، عقب و جلو باشد که بازهم پیشرانه روشن می‌شود و کار می کند، اما نشانه‌ها و علائمی دارد که خبر از دقیق نبودن تایم پیشرانه خواهد بود.
صدای تیک تیک
در صورت تنظیم نبودن تایم، صدای تیک تیکی شبیه به صدای سوپاپ یا صدای ناک می‌شنویم.
مشکل در استارت زدن خودرو
از مهم‌ترین نشانه‌های تنظیم نبودن تسمه تایم، مشکل در استارت پیشرانه است. به این صورت که در بعضی مواقع، اصطلاحا موتور سنگین استارت می‌خورد.
لرزش های شدید
پیشرانه‌ای که تنظیم نیست، تنفس و جرقه‌زنی درستی ندارد و به همین خاطر نیز، در حین کارکرد دچار لرزش می‌شود. این وضعیت به مقدار و میزان تنظیم نبودن تایم بستگی دارد.
گرم شدن موتور
وقتی پیشرانه به درستی کار نکند، مجبوریم برای جبران قدرت تولیدی کم موتور، آن را زیر فشار ببریم. همچنین چون تنفس موتور تنظیم و دقیق نیست، هم حجم هوای ورودی به موتور کمتر می‌شود و هم مقداری از دود تولیدی، در سیلندر خودرو باقی می‌ماند. تمام این موارد باعث می‌شود تا پیشرانه گرم شود.
روشن نشدن موتور
از نشانه‌های تنظیم نبودن تسمه تایم و تایم موتور، روشن نشدن آن است.
روشن شدن چراغ چک موتور
در بعضی مواقع، روشن شدن چراغ چک خودرو، می‌تواند ناشی از تنطیم نبودن تایم موتور باشد.
صدای تق تق از محفظه موتور
صدای تق تق و ناک که از پیشرانه شنیده می‌شود، دلایل مختلفی دارد که یکی از آنها، تنظیم نبودن تسمه تایم است.
خروج دود زیاد از اگزوز
وقتی موتور خودرو در اثر تنظیم نبودن تسمه تایم، کارکرد درست و صحیحی نداشته باشد، بنزین به درستی نمی‌سوزد و در نتیجه شاهد خروج دود زیاد از اگزوز هستیم.
فرسایش دندانه های تسمه تایم
در بعضی مواقع فرسایش دندانه‌های تسمه تایم، می‌تواند ناشی از تنظیم نبودن تسمه تایم یا مشکل در قطعات این مجموعه باشد.
مشکلات راه اندازی ماشین
وقتی تایم درست نیست، موتور خودرو هم دچار مشکل می‌شود و در این وضعیت ممکن است روشن شود، اما کارکرد درستی نداشته باشد یا حتی اصلا روشن نشود.
کاهش ناگهانی قدرت در حین حرکت
وقتی تایم موتور دقیق و درست نباشد، پیشرانه روشن می‌شود و در کارکرد عادی نیز مشکلی ندارد. اما وقتی زیر بار می‌رود و از آن قدرت و شتابگیری می‌خواهیم، دچار ضعف می‌شود و عیب خود را نشان می‌دهد.
صدای پاره شدن تسمه تایم
همان‌طور که گفته شد، گاهی مواقع تایم رد می‌شود و باعث برخورد پیستون و سوپاپ‌ها خواهد شد. این برخورد صدایی شبیه به برخورد دو قطعه آهن است.
زمان تعویض تسمه تایم
دو عامل اصلی در زمان تعویض تسمه تایم اهمیت دارد که یکی مقدار متوسط کارکرد خودرو با آن تسمه و عامل دیگر، عمر تسمه است. همچنین اگر در بازدید از تسمه تایم، خرابی‌های ظاهری روی آن دیدید، باید تسمه را عوض کنید.
زمان تعویض تسمه تایم هر خودرو طبق سفارش کمپانی سازنده آن است و نمی‌توان برای همه یک مقدار مشخص را بیان کرد. ضمن اینکه کیفیت تسمه تایم و مقدار کیلومتری که سازنده تسمه تایم برای کارکرد آن ضمانت می‌کند، متفاوت است. اما معمولا عمر تسمه‌ها در خودروهای مختلف، حدود ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر است، یا اینکه سه سال از زمان تولید تسمه گذشته باشد.
هزینه تعویض تسمه تایم
مقدار دستمزد و قیمت خرید کیت تسمه تایم، برای خودروهای مختلف متفاوت است.
تشخیص تسمه تایم اصلی از جعلی
شرکت‌های سازنده تسمه تایم، معمولا سامانه استعلام اصالت کالا دارند. ضمن اینکه همیشه یکی از بهترین راه‌ها برای اطمینان از اصالت خرید لوازم یدکی خودرو، خرید از فروشگاه‌های معتبر است.
عمر مفید تسمه تایم
عمر تسمه تایم در خودروهای مختلف و همچنین سازندگان مختلف، متفاوت است. اما معمولا عمری بین ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر را برای تسمه تایم عنوان می‌کنند. همچنین نباید تسمه عمری بیشتر از سه سال داشته باشد.
اقدامات پس از خرید ماشین کارکرده
در ابتدا بهتر است تا از مالک قبلی خودرو درباره زمان تعویض تسمه تایم و مقدار کارکرد خودرو بعد از تعویض تسمه تایم، سوال کنید. همچنین چون این قطعه عمر مشخصی دارد و بازدید چشمی آن نیز راحت است، باید بعد از خرید خودرو، سلامت تسمه تایم را بررسی کنید.
نتیجه گیری
تسمه تایم از مهم‌ترین قطعات پیشرانه است که باید مراقبت‌هایی در مورد آن انجام داد. پاره شدن تسمه تایم می‌تواند آسیب زیادی به موتور خودرو وارد کند. این اتفاق، اصلا عجیب و غیرمعمولی نیست و در صورت عدم رعایت یک سری مسائل و موارد در مورد تسمه تایم و از همه مهم‌تر، عدم تعویض آن در زمان لازم، رخ می‌دهد. یکی از بهترین راه‌های پیشگری از پاره شدن تسمه تایم، تعویض آن در زمان سررسید عمر این قطعه است.
سوالات متداول
چگونه می‌توان از پاره شدن تسمه تایم جلوگیری کرد؟
با رعایت مواردی مثل رانندگی صحیح، تعویض به موقع تسمه تایم و کیت تسمه در صورت نیاز، استفاده از مکانیک با تجربه و تسمه تایم اصلی و باکیفیت و… می‌شود از پاره شدن تسمه تایم جلوگیری کرد.
چرا تسمه تایم پاره می‌شود؟
هر قطعه عمر مفیدی دارد که با سر رسیدن آن، دچار خستگی و در نهایت خراب می‌شود. ضمن اینکه رعایت نکردن یک سری کارها در رانندگی و نگهداری از خودرو، می‌تواند عمر تسمه تایم را کاهش دهد.
آیا پاره شدن تسمه تایم به موتور آسیب می‌زند؟
در بعضی پیشرانه‌ها که سوپاپ و پیستون با هم برخورد نمی‌کنند، پارگی تسمه تایم فقط منجر به خاموشی موتور می‌شود. اما در بقیه پیشرانه‌ها، پاره شدن تسمه تایم، آسیب‌هایی به قطعاتی مثل سوپاپ، پیستون، سرسیلندر، شاتون و… وارد می‌کند.
آیا تسمه تایم به تنهایی قابل تعویض است؟
بهتر است در زمان تعویض تسمه تایم، کل مجموعه را بررسی کنید و در صورتی که نیاز به تعویض هرزگردها و تسمه سفت‌کن باشد، آنها را نیز تعویض کنید.
آیا تعویض تسمه تایم در فروش خودرو کارکرده موثر است؟
با توجه به هزینه‌بر بودن تعویض تسمه تایم، این کار می تواند یک امتیاز مثبت برای فروش خودرو کارکرده باشد.
نویسنده : علیرضا داودی
بسیار عالی . ممنون
خدا قوت و ممنون از اطلاعات بسیار خوبتون