خودروهای فرسوده نه تنها مصرف سوخت بالایی دارند بلکه در آلودگی کلان شهر‌ها نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. به گفته پلیس راهور چیزی بالغ بر ۲ میلیون دستگاه خودرو فرسوده در کشور در حال تردد هستند. حذف اسقاط خودروها نگرانی‌هایی از قبیل تهدید محیط زیست، آلودگی هوا و مصرف بیش از اندازه سوخت را به وجود آورده است. با حذف اسقاط خودروهای فرسوده مراکز اسقاط نیز تعطیل شدند و این طرح پس از گذشت سال‌های طولانی نتوانست با موفقت اجرایی شود.
شرایط و آیین‌نامه سن فرسودگی خودروها در سال 1400 در دستور کار
پیش‌نویس آیین‌نامه جدید سن فرسودگی خودروها در آذر ۱۳۹۹ به دولت ارسال شد که به زودی به سازمان‌های مربوطه ابلاغ خواهد شد. رویکرد این آیین‌نامه توسط سازمان حفاظت محیط زیست تغییر کرده و بر این اساس، وسایل نقلیه و خودروها دارای دو نوع سن خواهند شد، یکی سن مرز فرسودگی و یکی هم سن فرسودگی. خودرویی که به سن مرز فرسودگی می‌رسد، احتمال آلایندگی بیشتری دارد و بنابراین باید بیشتر مورد مراقبت و نگهداری قرار گیرد و تعداد دفعات معاینه فنی این نوع خودروها بیشتر شده و عوارض سالیانه بیشتری نیز پرداخت خواهند کرد.
اگر خودروی مورد نظر به دلیل کاهش عملکرد و افزایش آلایندگی، نتواند در معاینه فنی قبول شود، به عنوان خودرو فرسوده محسوب شده و محدودیت‌های ماده ۸ قانون هوای پاک بر این خودرو اعمال می‌شود. خودرویی هم که به سن فرسودگی رسیده و یا بعد از عدم قبولی در معاینه فنی، به عنوان خودرو فرسوده شناخته شود، باید از رده خارج شود. تردد، خرید و فروش و نقل و انتقال خودروهای فرسوده و حمل و نقل بار و مسافر توسط این خودروها ممنوع بوده و برگه معاینه فنی نیز برای آنها صادر نمی‌شود.
آیین‌نامه قبلی به دلایل مختلفی مثل نامشخص بودن وضعیت اسقاط ناوگان فرسوده، با رای دیوان عدالت اداری باطل شد.
اسقاط خودرو چیست؟
براساس ماده ۸ قانون هوای پاک که در ۲۵ تیر ۱۳۹۶ مصوب شد تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مالک وسایل نقلیه موظف‌اند وسیله نقلیه را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند که این سن برای خودروهای سواری، سنگین و نیمه سنگین و موتور سیکلت متفاوت است. براساس این طرح مراکزی به نام مراکز اسقاط به وجود آمدند تا خودروهای فرسوده را از رده خارج کنند. به همین منظور، طرح اسقاط خودروهای فرسوده در ۱۹ مهر ۱۳۹۶ به دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت لغو شد و کار مراکز اسقاط به تعطیلی کشید.
چرا طرح اسقاط خودروهای فرسوده لغو شد؟
پس از ممنوعیت واردات خودرو دولت تولیدکنندگان داخلی را از اسقاط خودروهای فرسوده معاف کرد و بند اسقاط خودروهای فرسوده از قانون هوای پاک حذف شد. وارد کنندگان به ازای واردات هر خودرو باید دو خودرو را اسقاط می‌کردند که در سال ۹۷ خودروسازان داخلی از اسقاط خودروهای از رده خارج شده معاف شدند. حال با ممنوعیت واردات خودرو به کشور و معافیت خودروسازان از اسقاط خودروهای فرسوده هر روزه به عمر خودروهای فرسوده افزوده می‌شود البته با افزایش نرخ بنزین در آبان ۹۸ سخنگوی دولت اعلام کرد که خودروهای فرسوده مجاز به دریافت کارت سوخت نیستند اما این به معنای توقف تردد خودروهای فرسوده نیست چراکه این خودروها می‌توانند با بنزین ۳ هزار تومانی باک خود را پر کنند!
تعطیلی مراکز اسقاط
با لغو طرح اسقاط خودروهای فرسوده مراکز اسقاط کشور نیز تعطیل شدند. آمارها نشان می‌دهد که ۲۱۶ مرکز اسقاط در کشور فعالیت داشتند که با معافیت خودروسازان از اسقاط و ممنوعیت واردات خودرو این مراکز تعطیل شدند. تعطیلی این مراکز بر صنعت فولاد نیز تاثیر گذاشت چراکه فولادی‌ها برای تامین مواد اولیه به مشکل خوردند و از طرفی قیمت قراضه آن نیز از ۲ هزار و ۸۰۰ تومان به بالای ۴ هزار تومان رسید و بازار دلالی نیز رونق گرفت! تعطیلی این مراکز سبب شد که بالای ۶ هزار نیروی کار در سراسر کشور بیکار شوند. ۸۰ هزار گواهی اسقاط در مراکز اسقاط انباشته شده است که نوعی سرمایه راکد است.
اسقاط خودروها به چه دلیل مهم است؟
اجرای طرح فرسودگی خودروها مهم است چراکه بسیاری از کلانشهر‌های ایران با مسئله آلودگی هوا رو‌به‌رو هستند و تردد بالای ۲ میلیون خودروی فرسوده و چیزی حدود ۹ میلیون موتور سیکلت به این آلودگی‌ها دامن می‌زند و سبب افزایش آلایندگی‌ها می‌شود. خودروهای فرسوده چیزی بالای ۲۰ برابر خودروهای معمولی تولید آلایندگی دارند و تنها با جریمه نمی‌توان تردد آنها را محدود کرد از طرفی تعلق نگرفتن سهمیه بنزین و کارت سوخت به خودروهای فرسوده نمی‌تواند به این دلیل که به برخی از اقشار فشار وارد می‌شود سبب شود که افراد خودرو فرسوده خود را از رده خارج کنند. خودروهای فرسوده همچنان مجاز به استفاده از بنزین ازاد و تردد در شهر هستند و این افزایش قیمت بنزین هم نمی‌تواند دلیلی بر از رده خارج کردن خودروهای فرسوده باشد. افزایش روز افزون خودروها در سطح شهر‌ها و از طرفی خارج نکردن خودروهای فرسوده سبب می‌شود که هر روزه بر آلودگی کلان شهر ها افزوده شود و این یک تهدید بسیار جدی برای محیط زیست است همچنین مصرف سوخت خودروهای فرسوده بسیار بالا است و این سبب می‌شود که منابع نفتی موجود اتلاف شود. افزایش بی‌رویه خودروهای فرسوده ترافیک را نیز در شهرهای بزرگ افزیش می‌دهد. بنابراین اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند به ذخیره منابع سوختی و کاهش آلودگی هوا و همچنین تامین مواد اولیه برای فولاد کمک زیادی کند.
راهکار چیست؟
به نظر می‌رسد وابستگی اسقاط به واردات خودرو کمی خنده دار به نظر رسد. دولت می‌تواند طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده را دوباره اجرایی کند. همچنین لغو معافیت خودروسازان داخلی و الزام به خرید گواهی اسقاط از مزاکز نیز می‌تواند به اسقاط خودروهای فرسوده کمک کند. از طرفی بهتر است دولت منابعی را برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده اختصاص دهد.
مراکز اسقاط باید برای اسقاط هر خودرو ۱۰۰ هزار تومان به دولت بدهند
هزینه اسقاط خودروهای فرسوده از ۵۵۰ هزار ریال به یک میلیون تومان افزایش یافت و دولت با این افزایش قیمت موافقت کرد. براساس این مصوبه، مراکز اسقاط به ازای اسقاط هر خودرو باید ۱۰۰ هزار تومان به دولت بدهند. محمد حسین گودرزی، عضو هیات مدیره انجمن صنفی مراکز اسقاط اخد این پول از طرف دولت را غیر قانونی می‌داند و معتقد است که سود اسقاط خودرو آنقدر بالا نیست که بخواهند ۱۰۰ هزار تومان هم به دولت بدهند. گودرزی گفته که ستاد حمل و نقل سوخت در بخشنامه‌ای که از تمام مراکز اسقاط خواسته شده آن را امضا کنند و تعهد دهند که ستاد مسئولیتی درباره فروش گواهی اسقاط خودرو ندارد و مراکز اسقاط حق اعتراض به تصمیمات ستاد حمل ونقل و سوخت و ارگان‌های مربوطه را ندارند.
از رده خارج کردن خودروهای فرسوده مهم است چراکه نه تنها می‌تواند به کاهش آلاینده‌ها کمک کند بلکه می‌تواند سبب کاهش تصادفات و تامین امنیت جانی باشد همچنین بسیاری از خودروسازان برای تامین قطعات به اسقاط خودرو وابسته‌اند و با ذوب آهن می توانند قطعات تولید کرد اما باید دید که دولت برای رسیدگی به خودرو های فرسوده چه خواهد کرد و چه زمانی شاهد از رده خارج شدن خودروهای فرسوده حمل و نقل عمومی، تاکسی، خودروهای سواری و… هستیم.
معاینه فنی ملاک اسقاط خودروهای فرسوده
بعد از اینکه ماده ۸ قانون هوای پاک که سن فرسودگی خودروها را مشخص می‌کرد، به دلیل شکایت فردی به دیوان عدالت اداری لغو شد، سازمان حفاظت محیط زیست پیش‌نویس آیین‌نامه جدیدی را برای اسقاط خودروها ارائه داد. در این آیین‌نامه جدید، معاینه فنی به‌عنوان ملاک اسقاط خودروهای فرسوده معین شده است. بر اساس آیین‌نامه جدید، هر خودرویی که نتواند دو دوره متوالی معاینه فنی را با موفقیت بگذراند، خودرو فرسوده محسوب شده و باید اسقاط شود. همچنین در این آیین‌نامه سن فرسودگی خودروهای شخصی ۱۵ سال است و خودرویی که به سن فرسودگی برسد به جای اینکه سالی یک بار به مراکز معاینه فنی مراجعه کند، باید در هر سال سه بار تحت معاینه فنی قرار بگیرد.
ضرر و زیان چند ده هزار میلیاردی خودروهای فرسوده
محمود مشهدی شریف، رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده، از ضرر ۵۳ هزار میلیارد تومانی این اتومبیل‌ها برای کشور خبر داد. طبق این اظهارات، دولت سالیانه ۳۳ هزار میلیارد تومان به مردم یارانه پرداخت می‌کند و مصرف سوخت اضافه خودروهای فرسوده، ۲۰ هزار میلیارد تومان بیشتر از یارانه‌ای است که مردم دریافت می‌کنند.
تعداد خودروهای فرسوده کشور ۳ میلیون دستگاه است و مصرف بنزین هر کدام از این خودروها، ۱۴.۳ درصد از خودروهای غیر فرسوده بیشتر است و با محاسبه قیمت بنزین ۳۰۰۰ تومانی، هر خودرو فرسوده روزانه ۵۰ هزار تومان بار مالی روی دوش دولت می‌گذارد. در مجموع، ۳ میلیون خودرو فرسوده ۱۴۸ میلیارد و ۶۵ میلیون تومان در روز و ۵۳ هزار میلیارد تومان در سال هزینه برای دولت ایجاد می‌کنند.
(به روز رسانی شده در تاریخ 1400/01/25)
نویسنده: شقایق صفی خانی- میلاد قزللو
