کاتالیست یکی از قطعات مهم در کاهش میزان آلودگی هوا است. این قطعه که در اگزوز خودرو تعبیه شده است و گازهای سمی سوخت را طی فرایند شیمیایی به گازهای بی‌خطر تبدیل می‌کند. دولت آمریکا استفاده از کاتالیست را در سال ۱۹۷۰ تصویب کرد و در سال ۱۹۷۵ بیشتر شرکت‌های خودروسازی مجبور به استفاده از سیستم مبدل کاتالیتیکی در خودروها شدند. خودروسازان اروپایی از سال ۱۹۹۳ استفاده از کاتالیست را در دستور کار خود قرار دادند. طبق دستور ، استفاده از کاتالیست در خودروهای ساخت داخل از سال ۱۳۸۱ اجباری شد و خودروسازان ملزم به رعایت استاندارهای یورو۵ در تولید شدند؛ همچنین بر اساس طرح جامع کاهش آلودگی هوا سلامت کاتالیست از ابتدای سال ۱۳۹۱ در معاینه فنی خودرو برای صدور برگه و برچسب معاینه فنی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
برخورد با اجاره کاتالیست در معاینه فنی
هر سال با شروع فصل معاینه فنی، بازار اجاره کاتالیست داغ می‌شود. کاتالیست، قطعه‌ای است که هیچ تاثیری در افزایش شتاب و سرعت خودرو ندارد اما میزان گازهای آلاینده خودرو را کاهش می‌دهد. عمر مفید این قطعه ۴ سال است، ولی به دلیل قیمت بالا، معمولا راننده‌ها آن را تعویض نمی‌کنند و فقط برای معاینه فنی، این قطعه را برای چند ساعت با هزینه ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان اجاره می‌کنند.
طبق گفته داریوش گلعلی‌زاده، معاون سازمان حفاظت از محیط زیست، این موضوع مستقیما به مالکان و رانندگان مربوط می‌شود و باید با این کار به طور جدی برخورد کرد.
تولید کاتالیست خودرو در ایران
راه اندازی خط تولید کاتالیست در ایران عمر درازی ندارد. گرچه نیاز خودروسازان داخلی به این قطعه مهم از طریق واردات و تولید داخل برطرف می‌شود اما به نظر می‌رسد تولیدات و واردات جواب گوی نیاز خودروسازان نیست و خودروهای ناقص کف کارخانه به این قطعه نیاز مبرمی دارند.
قطعه سازان داخلی سال‌ها است که معوقات زیادی از خودروسازان دارند و این سبب شده که برای تامین مواد اولیه با چالش جدی مواجه شوند. از طرفی تحریم‌ها و موانع نقل و انتقال ارز نیز یکی از دلایلی است که قطعه سازان را برای تولید مواد اولیه با مشکل جدی روبهرو کرده است. چندی پیش مدیران سایپا و ایران خودرو خواستار تعویق استاندارهای یورو۵ شدند که یکی از دلایل آن کمبود کاتالیست در ایران بود. به نظر می‌رسد خطوط تولید کاتالیست در کشور موفق یه رفع نیاز خودروسازان نشده‌اند. عضو هیات مدیره انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه سازان در خرداد ماه اعلام کرد که تقاضا برای کاتالیست در کشور پایین است و این سبب شده که این قطعه به تولید انبوه نرسد.
به گفته رضا رضایی خودروهای کارکرده نیز باید نسبت به تعویض کاتالیست اقدام کنند تا با افزایش تقاضا تولید آن نیز افزایش پیدا کند و این روند سبب کاهش قیمت کاتالیست در ایران شود. یکی دیگر از مشکلاتی که تولیدکنندگان کاتالیست با آن روبهرو هستند، نبود دانش و فناوری کافی است. تولید کاتالیست پیچیدگی‌های خاصی دارد که نیاز به ورود دانش و تکنولوژی‌های جدید است. در حال حاضر تولیدکنندگان و وارد کنندگان کاتالیست در ایران با چالش‌های جدی مواجه هستند و سرنوشت برخی خودروهای ناقص خودروسازان داخلی نیز به این قطعه وابسته است. از طرفی خودروهایی که استاندارهای یورو۵ نداشته باشند شماره‌گذاری نمی‌شوند و باید دید خودروسازی و سازمان حفاظت محیط زیست برای عبور از این چالش چه خواهند کرد!
چالش های قطعه سازان و خودروسازان
صنعت خودروسازی وابسته به قطعه‌سازان است و در صورت عدم تولید قطعات، خودروسازی با مشکل جدی مواجه می‌شود اما کمترین توجه‌ها به سمت قطعه‌سازان است. با افزایش نرخ ارز بسیاری از صنف‌های تولیدی با مشکل روبهرو شدند که قطعه‌سازان هم یکی از آنها بودند اما چالش جدی تر پرداخت نشدن بدهی خودروسازان است.
خودروسازان از پرداخت بدهی خود به قطعه سازان سرباز می‌زنند و این سبب ایجاد مشکلات جدی برای قطعه‌سازان شده است. همچنین قراردادهایی که بین قطعه‌سازان و شرکت‌های خودروسازی بسته می‌شود عادلانه نیست: به طور مثال جرایم متعددی برای قطعات معیوب یا تاخیر در تحویل قطعات در نظر گرفته شده در حالی که تاخیر در پرداخت بدهی‌ها تعهدی قابل توجه خودروسازان نیست. چالش بین خودروسازان داخلی و قطعه‌سازان یک چالش جدی برای صنعت خودرو است که به نظر می‌رسد تولید کاتالیست نیز از آن مستثنی نیست.
اهمیت کاتالیست در خودرو
برخی از رانندگان کاتالیست را یک قطعه بی مصرف می‌دانند و عقیده دارند که کاتالیست نفس خودرو را می‌گیرد و آن را از خودرو جدا می‌کنند. این تصور اشتباه علاوه بر افزایش گازهای سمی سبب کاهش عملکرد بهینه خودرو می‌شود. کاتالیست از لوازم مصرفی خودرو محسوب می‌شود و بسته به نوع سوخت مصرفی خودرو حدود ۴ سال است و پس آن نیاز به تعویض دارد اما به دلیل گران بودن این قطعه بسیاری از تعویض آن سر باز می‌زنند. تمام شدن عمر کاتالیست سبب می‌شود که میزان آلودگی هوا ۵ برابر افزایش پیدا کند. همچنین سلامت کاتالیست در معاینه فنی خودرو مهم است و بیشتر خودروها در معاینه فنی به دلیل تولید آلایندگی مردود می‌شوند.
هزینه تعویض کاتالیست
گارانتی خودرو در ایران ۲ ساله است در حالی که بیشتر شرکت‌های آمریکایی خودروها را ۸ ساله گارانتی می‌کنند. مدت زمان کم گارانتی سبب می‌شود که هزینه خراب شدن خودرو روی دوش خریداران باشد در حالی که برای مثال در آمریکا و کانادا کاتالیست خودرو تا زمان گارانتی آن به صورت رایگان تعویض شود و هزینه آن به عهده مصرف‌کنندگان نباشد. در بسیاری از کشورهای خارجی هزینه تعویض کاتالیست را مردم پرداخت نمی‌کنند. در ایران کاتالیست خودرو گارانتی ندارد و این هزینه سنگینی برای مشتری دارد. هزینه تعویض کاتالیست بسته به نوع خودرو متفاوت است و قیمت آن از ۵۰۰ هزار تومان شروع می‌شود که این قیمت برای خودروهای وارداتی بسیار بالاتر است.
هزینه بالای تعویض کاتالیست در ایران برای بسیاری از رانندگان یک مسئله جدی است. از طرفی مشکلات متعدد در واردات آن و همچنین تولید داخلی سبب شده که خودروهای زیادی در کارخانه‌های دپو شوند و فرصت تجاری سازی را از دست بدهند. خودروها نقش مهمی در افزایش آلایندگی در کلان شهرها را دارند که باتوجه به کمبود کاتالیست در ایران کنترل آن مشکل خواهد بود و باید دید دولت برای حل این مشکل چه کمکی به تولیدکنندگان کاتالیست خواهد کرد.
تهیه و تنظیم: تیم تولید محتوا خودرو45
