تعویض موتور خودرو و نحوه انجام آن

جایگزینی و تعویض موتور خودرو یکی از ساده‌ترین روش‌های تعمیراتی برای رفع ایرادهای جدی مربوط به پیشرانه خودروها است. در برخی از مواقع، تعمیر پیشرانه شدنی نیست یا از دیدگاه اقتصادی و منطقی توجیح ندارد. در مرحله بعدی، تعویض موتور به عنوان یکی از راه‌کارهای موثر در رفع ایرادهای پیشرانه توصیه می‌شود.

اما تعویض پیشرانه (Engine Swap) یکی از کارهایی است که از دیدگاه قانونی و فنی با حساست‌های بسیار زیادی همراه است که انجام آن را دشوار، هزینه‌بردار و بعضا ناممکن می‌سازد.

دلایل تعویض موتور خودرو

سناریو‌های مختلفی وجود دارد که پای موضوع تعویض موتور خودرو را به داستان باز می‌کند. برخی از این سناریوها بدون تعویض موتور قابل حل است، اما در برخی مواقع تعویض موتور ماشین با نمونه جدید یا موتور دست دوم، تنها راه حل فنی روی میز خواهد بود.

آسیب جدی بلوک

ترک خوردن یا ترکیدن بلوک به عنوان مهم‌ترین بخش پیشرانه، تعویض موتور خودرو را اجباری می‌سازد. به عنوان مثال زمانی که بلوک پیشرانه بر اثر یخ زدن کولانت یا اتمام عمر مفید خودرو و پیشرانه ترک بخورد، بلوک عملا غیر قابل استفاده خواهد بود. از آن‌جایی که بلوک پیشرانه دربر گیرنده شماره شناسایی موتور و منطبق با سند خودرو است، تعویض قانونی آن تنها روش رفع این ایراد است.

اتمام بازه تعمیرات پیشرانه

بسیاری از بخش‌های اصلی موتور خودرو نظیر بلوک و سرسیلندر، دارای تعداد مشخصی از مراحل تعمیر اساسی است. به عنوان مثال، بخش‌های مهم بلوک نظیر بوش‌های سیلندر، سایز یاتاقان‌های ثابت میلنگ یا سطح سرسیلندر، تنها در تعداد دفعات مشخص قابل تراشکاری و تعمیر است. زمانی که بوش‌های سیلندر و محل یاتاقان‌های ثابت دیگر قابل تعمیر نباشد، تعویض بلوک تنها روش ممکن است.

نداشتن توجیه اقتصادی

در برخی مواقع، تعمیر ایرادهای مربوط به بلوک خودرو نظیر بوش زدن مجدد سیلندرها می‌تواند به دلیل پیچیدگی زیاد فرایند فنی و تراشکاری، بسیار هزینه‌بردار باشد. در این مواقع منطقی آن است که مالک در راستای خرید یک بلوک یا نیم موتور جدید یا حتی یک پیشرانه دست دوم اقدام کند تا فرایند تعمیرات از دیدگاه مادی توجیه‌پذیر باشد.

عدم دسترسی به قطعات فنی

بسیاری از خودروهای امروزی بازار کشور مخصوصا در سبد خودروهای کلاسیک وجود دارند که دسترسی به قطعات فنی و تعمیراتی آن‌ها در بازار ایران ممکن نیست یا به شدت هزینه‌بردار است. در این حالت، تعویض موتور خودرو با نمونه‌های رایج‌تر و دارای بازار قطعات گسترده‌تر می‌تواند مشکل مالک را در سال‌های پیش رو حل کند. به عنوان مثال خودروهای خانواده موپار-کرایسلر، بسیار نادر هستند و لوازم مصرفی و تعمیراتی آن‌ها نیز بسیار کمیاب و گران‌قیمت است. ازاین‌رو بسیاری از مالکان تصمیم به تعویض موتور ماشین با نمونه‌های ساخت جنرال موتورز می‌گیرند که در بازار امروزی ایران همچنان فراوان‌تر و ارزان‌تر هستند.

تاثیر تعویض موتور بر عملکرد خودرو

تغییر رفتار خودرو پس از تعویض موتور منوط به نحوه انجام این تغییرات و مهندسی پس پرده است. اگر پیشرانه یک خودرو رایج نظیر پژو ۲۰۶ با نسخه سالم پیشرانه اصلی جایگزین شود، منطقا تغییر محسوس و بارزی در رفتارهای نهایی خودرو ایجاد نخواهد شد. تنها تفاوت سالم و سلامت بودن پیشرانه و بازده بهتر آن در مقایسه با پیشرانه آسیب‌دیده است.

اما اگر پیشرانه GM350 V8 استاندارد یک خودرو نظیر شورولت کامارو مدل ۱۹۷۵ با پیشرانه مشابه اما از ساخته‌های پیش از ۱۹۷۰ جایگزین شود، داستان متفاوت خواهد بود. پیشرانه‌های آمریکایی که پس از سال ۱۹۷۳ به تولید رسیدند، به دلیل دشواری‌های اعمال‌شده در میزان مصرف سوخت و آلایندگی‌های زیست‌محیطی، به مراتب ضعیف‌تر هستند. اما نمونه‌های تولیدشده تا پیش از سال ۱۹۷۳، دارای تراکم بالاتر و در نتیجه توان فنی بیشتر هستند. اگرچه حجم و تعداد سیلندرها تغییر نکرده است، اما به دلیل اختلاف‌های درونی میان دو پیشرانه، پیشرانه جایگزین با تعلق به سال ساخت پیش از ۱۹۷۳، می‌تواند به مراتب قدرتمندتر و در نتیجه با اختلاف رفتاری فاحش خودرو همراه باشد.

در نتیجه نوع تعویض موتور خودرو و موتور جایگزین انتخاب‌شده برای Engine Swap از مهم‌ترین المان‌های موثر در تغییر رفتار خودرو پس از تعویض موتور است.

تاثیر تعویض موتور بر قیمت خودرو

در خودروهای معمولی و رایج روز، تعویض موتور ماشین به یک نمونه سالم می‌تواند به عنوان یک مزیت به حساب آید. به عنوان مثال پیشرانه قدیمی و کارکرده خودرو پراید، پژو و… اگر با یک نمونه جدید و نو جایگزین شوند، می‌توانند به هنگام فروش ماشین با افزایش قیمت نهایی همراه باشند چرا که با وجود قدیمی بودن مدل خودرو، پیشرانه آن کاملا نو و کم‌کارکرد است.

اما در خصوص خودروهای خاص و منحصربه‌فرد، مخصوصا در میان بسیاری از خودروهای کلاسیک نادر، تعویض پیشرانه با یک مدل سالم اما از یک برند دیگر، می‌تواند به کاهش اصالت و ارزش مادی و معنوی خودرو منجر شود. در خودروهای کلاسیک ارزشمند، به‌خصوص نسخه‌های کلکسیونی، حفظ پیشرانه اصلی با شماره موتور منطبق بر سند ماشین، از المان‌های موثر در حفظ اصالت خودرو و افزاینده ارزش مادی و معنوی آن است. پس تغییر موتور خودرو در این نوع اتومبیل‌ها می‌تواند موجب افت قیمت خودرو شود.

در نتیجه تاثیر تعویض موتور خودرو یا Engine Swap بر حسب نوع خودرو، ارزش مادی آن در بازار، ارزش معنوی و تاریخی و همچنین نوع موتور جایگزین منتخب مالک، می‌تواند بسیار متفاوت باشد.

مدارک لازم برای تعویض موتور خودرو

برای انجام فرایند تعویض موتور خودرو، به صورت استاندارد لازم است برخی از اسناد و مدارک اساسی و تاییدکننده اصالت خودرو را به مراکز مربوطه ارائه کنید. این مدارک شامل سند خودرو، کارت ماشین، برگ سبز، مدارک شناسایی مالک خودرو، بیمه شخص ثالث (منقضی‌نشده)، معاینه فنی معتبر تاریخ‌دار، سند رسمی جواز تعویض موتور از پلیس راهور، سند عدم خلافی، برگه تسویه حساب عوارض شهرداری و فاکتور رسمی و برگه خرید خودرو جدید از عرضه‌کننده یا برگه گمرک پیشرانه در نسخه‌های وارداتی است.

مراحل تعویض موتور خودرو

متاسفانه فرایند تعویض موتور خودرو در ایران به مراتب دشوارتر و پردردسرتر از آن چیزی است که انتظار می‌رود. به همین دلیل است که بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند تا به صورت غیر قانونی اقدام به تعویض موتور کنند و وقت خود را برای فرایند پیچیده و اذیت‌کننده قانونی این کار هدر ندهند. از سوی دیگر جریمه و دردسرهای بعدی انجام غیر قانونی این کار، موجب می‌شود که بسیاری از افراد مشکلات انجام قانونی این کار را به جان بخرند.

اما در ابتدای مسیر، اول باید با مراجعه به پلیس راهور، درخواست خود مبنی بر تعویض موتور خودرو را مطرح کنید و پس از پر کردن فرم‌های قانونی مختلف، برگه رسمی انجام قانون این فرایند را از پلیس راهور دریافت کنید.

سپس باید با خودرو و در دست داشتن برگه مجوز پلیس راهور و مدارک شناسایی خودرو و مدارک تملک، به مراکز تعویض پلاک مراجعه کنید تا خودرو از سوی کارشناسان تعویض پلاک مورد ارزیابی و کارشناسی قرار بگیرد تا نیاز خودرو به تعویض پیشرانه و اجباری بودن این تعویض تایید شود. در بسیاری از مواقع، به دلیل آسیب‌دیدگی موتور خودرو، نمی‌توان با ماشین نمی‌تواند تا مرکز تعویض پلاک رانندگی کرد. به همین دلیل نیاز برای گرفتن خودروبر الزامی و بدون شک هزینه‌بردار خواهد بود. از سوی دیگر، فرایند ارزیابی و کارشناسی خودرو شما ممکن است تا چند روز به طول بینجامد. در این مدت خودرو شما در پارکینگ تعویض پلاک نگهداری خواهد شد و هزینه‌های اضافی بر دستان مالک خواهد گذاشت.

کارشناسان تعویض پلاک پس از کارشناسی ماشین و تایید نیاز به تعویض موتور، مجوز انجام کار و خرید پیشرانه جدید را صادر می‌کنند. حالا مالک باید در جست‌وجوی موتور جدید باشد. خرید بلوک، نیم موتور و موتور کامل خودروهای تولید داخل به دلیل پشتیبانی از سوی خودروسازان کشور، نسبتا ساده است، چرا که موتور خودرو و قطعات آن از سوی شرکت خودروساز تامین شده و در فرایند نامه‌نگاری کاملا قانونی در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. اما زمانی که خودرو قدیمی بوده و موتور آن به صورت فراوان در بازار کشور وجود ندارد یا به صورت رسمی از سوی خودروساز تولید نمی‌شود، داستان درهم می‌پیچد.

در این حالت خرید موتور نو یا دست دوم باید حتما از سوی فروشنده رسمی و با ارائه فاکتور قانونی و مهردار انجام شود. وجود سند و فاکتور مهردار نشان می‌دهد که پیشرانه عرضه‌شده نمونه‌ای قانونی است که با رعایت شرایط و موازین دقیق از روی یک خودرو تصادفی یا مصادره‌شده و… باز شده و در اختیار مشتری قرار گرفته است. اما اگر فروشنده حاضر به ارائه مدارک مهردار و فاکتور فروش نباشد، یعنی ممکن است پیشرانه عرضه‌شده متعلق به یک خودرو سرقتی یا قاچاق باشد که می‌تواند دردسرهای بسیار زیادی برای مالک و فروشنده ایجاد کند.

در خودروهای کلاسیک قدیمی یا وارداتی، داستان حتی از این هم پیچیده‌تر است. سازمان‌های دولتی همواره طالب فاکتور رسمی، مهردار و هلوگرام‌دار هستند اما از سوی دیگر، قوانین واردات کشور، ورود انواع پیشرانه خارجی و دست دوم را ممنوع اعلام کرده‌اند. تقریبا تمامی پیشرانه‌های دست دوم کارکرده خارجی بازار ایران قاچاق هستند. در نتیجه عرضه‌کننده تحت هیچ شرایطی این پیشرانه‌ها را به صورت رسمی و فاکتوردار به خریدار عرضه نخواهند کرد. این موضوع ضمن افزایش پیچیدگی فرایند تعویض موتور خودرو، احتمال به همراه داشتن جریمه و حتی عواقب قانونی بسیار سنگین را برای مالک بسیار بیشتر می‌کند.

پس از خرید پیشرانه جدید و انجام تعویض موتور، باید بار دیگر با خودرو به مراکز تعویض پلاک مراجعه کنید تا کارشناسان فرایند تعویض موتور و مشخصات موتور جدید را با مدارک و نامه‌نگاری‌های رسمی انجام‌شده مطابقت دهند. پس از تایید اصالت و قانونی بودن فرایند، خودرو برای ثبت رسمی با پیشرانه جدید در سیستم شماره‌گذاری آماده می‌شود.

اگر موتور خودرو نو و تولید شرکت خودروساز باشد، شماره ثبت‌شده بر روی بلوک پیشرانه از سوی خودروساز مستقیما در مدارک جدید شناسایی خودرو ثبت می‌شود. اگر موتور ماشین دست دوم باشد، باید شماره و مشخصات جدید از سوی مسئولان تعویض پلاک بر روی پیشرانه جدید حک شود.

شرایط تعویض موتور ماشین

قوانین مربوط به تعویض موتور خودرو در ایران اگرچه در برخی موارد محدودکننده، اما بعضا ساده و مشخص است. در ادامه ساده‌ترین اصول تعویض موتور و قوانین ابتدایی آن را بیان می‌کنیم.

تعداد سیلندر

تغییر در تعداد سیلندر در تمامی خودروها غیر قانونی است. به این معنا که یک خودرو مجهز به پیشرانه ۶ سیلندر، باید حتما با یک نمونه ۶ سیلندر بهره بگیرد. کاهش یا افزایش تعداد سیلندر در پیشرانه جدید غیر قانونی است.

نوع سوخت مصرفی

خودرویی که با ذکر رسمی در کارت شناسایی از سوخت بنزین استفاده می‌کند، نمی‌تواند از پیشرانه‌ای بهره بگیرد که از سوخت دیزل استفاده می‌کند. اگرچه نوع سیستم سوخت رسانی ملاک نیست، اما حفظ اصالت نوع سوخت مورد نیاز در پیشرانه جدید اجباری است.

تغییر در سیستم سوخت رسانی

تعویض موتور در خودروهای قدیمی کاربراتوری به نمونه انژکتوری بلامانع است. اما خودرو مدرن و مدل بالا که به صورت اصیل با سیستم سوخت‌رسانی انژکتوری تولید شده است، نمی‌تواند از پیشرانه قدیمی کاربراتوری بهره بگیرد.

هزینه تعویض موتور خودرو

جز آن‌ که قیمت هر موتور و هزینه‌های تعویض موتور در تناسب با نوع خودرو می‌تواند برای هر ماشینی متفاوت باشد، هزینه‌های مربوط به فرایند قانونی تعویض موتور تقریبا برای تمامی خودروها مشترک است. در فرایندهای اداری مربوط به قوانین تعویض پلاک، دریافت مجوز، حک شماره جدید و… مواردی از این قبیل، تمایز چندانی میان خودروهای مختلف وجود ندارد. البته ممکن است برخی هزینه‌های اداری بر حسب قیمت نهایی خودرو در بعضی موارد متفاوت باشد.

مزایا و معایب تعویض موتور خودرو

در حالت استاندارد تعویض موتور با نمونه نو، می‌تواند موجب احیا فنی خودرو شود و کمک کند تا بار دیگر به عنوان وسیله نقلیه به چرخه استفاده مالک بازگردد. اما این تمام ماجرا نیست، چرا که فرایند تعویض موتور با مزایا و معایب انحصاری خود همراه است.

مزایا

در خودروهای قدیمی‌تر (بخصوص کلاسیک)، تعویض پیشرانه با نمونه مدل بالا و مجهز به سیستم پاشش سوخت انژکتوری یا حتی مجهز به کاتالیزور، می‌تواند ضمن بهبود راندمان فنی خودرو، با کاهش میزان مصرف سوخت و آلاینده‌های تولیدی پیشرانه نیز همراه باشد. در نتیجه تعویض پیشرانه با یک نمونه پیشرفته‌تر و مدل بالا، می‌تواند یک تیر و چند نشان باشد و مزایای متعددی با خود به همراه آورد.

معایب

تعویض موتور در خودروهای خاص یا کلاسیک، می‌تواند به افت قیمت نهایی و ارزش معنوی خودرو منجر شود. در خودروهای کلاسیک بروز مغایرت میان شماره رسمی سند خودرو و شماره موتور، حتی اگر هم به صورت رسمی و قانونی انجام شده باشد، موجب افت ارزش معنوی و مادی است. در خودروهای خاص مدل بالا و گران‌قیمت، تعویض موتور می‌تواند نشان‌دهنده رفتار بد مالک با خودرو یا بروز سانحه رانندگی باشد که منجر به تعویض اجباری موتور خودرو شده است.

عواقب تعویض موتور خودرو بدون مجوز

همان‌طور که بیان شد، فرایند تعویض موتور به مراتب پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر از آن است که باید باشد. به همین دلیل تمایل به انجام قانونی آن مخصوصا در میان مالکان خودروهای کلاسیک به مراتب کم‌تر است چرا که قوانین واردات و گمرک کشور نیز در بسیاری از موارد دست مالکان را برای انجام این کار می‌بندد.

اما تعویض غیر قانونی موتور و تردد با خودرویی که به صورت رسمی فرایند تعویض موتور را پشت سر نگذاشته است، دردسرهای به مراتب بیشتری به همراه دارد. به عنوان مثال در صورتی که پلیس متوجه تعویض غیر قانونی موتور شود، ساده‌ترین اتفاق ممکن خوابیدن خودرو در پارکینگ و اعمال جریمه مالک برای انجام غیر قانونی این کار است.

در موارد حادتر، اگر مالک با خودرو مجهز به موتور غیر قانونی در سانحه تصادف درگیر شود، شرکت بیمه با تکیه بر قانون از پوشش هزینه‌های مربوطه سر باز خواهد زد. اگر سانحه منجر به فوت شود، عواقب گریبان‌گیر مالک به مراتب سنگین‌تر و شامل پرداخت دیه یا زندان نیز خواهد بود. به‌همین‌رو توصیه می‌شود تا از تعویض غیرقانونی موتور خودداری کنید.

خرید و فروش خودروی موتور تعویض

کسانی که به صورت غیر قانونی به تعویض موتور خودرو اقدام کرده‌اند، به هنگام فروش و فرایند تعویض پلاک هیچ چاره‌ای جز نصب دوباره پیشرانه استاندارد ندارند. به همین دلیل است که بیشتر مالکان، پیشرانه قدیمی خودرو را حفظ می‌‌کنند.

در نتیجه پیش از خرید یک خودرو باید مشخصات موتور خودرو را با اسناد و مدارک ابتدایی وفق دهید. در صورت مغایرت، اصالت انجام اصولی و قانونی خودرو را جویا شده و در قولنامه، شرط خرید را منوط به شماره‌گذاری کامل و بدون مشکل ذکر کنید تا در صورت بروز مسائل قانونی، شما در جایگاه خریدار به عنوان مسئول تغییرات غیر قانونی شناخته نشوید.

نتیجه گیری

تعویض موتور خودرو بعضا به عنوان یک راه حل نهایی می‌تواند در بازسازی و احیای خودرو نقشی مفید و کاربردی ایفا کند، اما رویه انجام آن هزینه‌بردار و در ایران از دیدگاه قانونی بسیار دشوار و دردسرساز است. با این وجود توصیه می‌شود که در صورت لزوم این کار را به صورت قانونی انجام دهدید تا درگیر حواشی و عواقب موازین غیر قانونی آن نشوید.

سوال های متداول

آیا تعویض موتور از ۴ به ۶ سیلندر ممکن است؟

بله ممکن است اما هرگونه تغییر در تعداد سیلندر یا نوع سوخت مصرفی پیشرانه اصلی، خودرو را از حالت استفاده رسمی خارج کرده و قابلیت بیمه شدن و استفاده روزمره خیابانی را از آن می‌گیرد.

عواقب تعویض غیر قانونی موتور چیست؟

جریمه نقدی و خوابیدن خودرو در پارکینگ ساده‌ترین عواقب تعویض غیر قانونی موتور است. در صورت درگیری در سانحه تصادف، پوشش بیمه شامل حال خودرو نشده و در صورت منجر شدن تصادف به جرح یا فوت، جریمه مالک به شدت سنگین‌تر شده و ممکن است با جریمه زندان همراه شود.

نویسنده: شهاب انیسی