شتاب اولیه یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ارزیابی توان فنی خودروها از گذشته تا به امروز است. به جرات می‌توان گفت که نمی‌توانید کاتالوگی از مشخصات فنی یک خودرو یا یک موتورسیکلت بیابید که اطلاعات پایه نظیر شتاب اولیه (۰ تا ۶۰ مایل/۰ تا ۹۶ کیلومتر بر ساعت)، ۰ تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت، مدت زمان عبور از مسافت یک چهارم مایل (۴۰۲ متر) در آن موجود نباشد.
اما اطلاعات مربوط به شتاب چه اهمیتی دارد و از کجا به کاتالوگ خودروهای تولید انبوه راه یافته است؟ مسابقه مشهور شتاب یا مسابقه درگ (Drag) بر اساس چه استانداردها و چه نوع تیپ‌بندی انجام می‌گیرد؟ مسابقات شتاب به‌عنوان یکی از مهیج‌ترین مسابقات خودرویی، کلاس‌بندی و قوانین خاص خود را دارد.
تاریخچه مسابقه درگ
از ابتدای خلق خودروهای احتراق داخلی تولید انبوه، بشر همواره محو و محسور پدیده سرعت بوده است. یک اصطلاح بسیار قدیمی آمریکایی است که می‌گوید: «اولین مسابقه اتومبیلرانی تاریخ زمانی انجام شد که دومین خودرو از خط تولید بیرون آمد.» نفس رقابت همیشه در دل انسان زده بوده و صنعت خودروسازی و موتورسیکلت نیز از این مهم مستثنا نشده است.
از دهه ۱۹۳۰ تا دهه ۱۹۶۰
در ابتدای دهه ۱۹۳۰ میلادی و گسترش تیراژ تولید پیشرانه‌های نوین و قدرتمند V8 به جای نمونه‌های ۶ و ۸ سیلندر خطی، رقابت جدی میان علاقه‌مندان صنعت خودروسازی در بیابان‌های کالیفرنیا واقع در ایالات متحده آمریکا شکل گرفت که بیشینه سرعت قابل دستیابی در آن دوران در بهترین حالت به مرز ۱۶۰ کیلومتر در ساعت می‌رسید. در آن دوران، تکنولوژی صنعت خودرو بسیار معمولی و دانش مربوط به آن در میان عوام بسیار محدود بود. مسابقه بدون هیچ قانون مشخص و کلاس‌بندی درستی، وسط مسیرهای بیابانی غیراستاندارد انجام می‌گرفت که بیشتر جنبه سرگرمی داشت.
اما جدی‌ترین بخش تاریخچه مسابقات درگ مربوط به سال‌های پس از جنگ دوم جهانی است. جوانانی که از جنگ زنده به خانه برگشتند، حالا با پیشرفت مشهود صنعت خودروسازی مواجه بودند که نتیجه آن دستیابی به خودروهایی بسیار قوی‌تر و سریع‌تر بود. اما همچنان مسابقات به صورت غیرقانونی و زیرزمینی و جسته و گریخته انجام می‌گرفت. اولین مسابقه درگ به صورت نسبتا سازمان‌یافته در سال ۱۹۴۹ و در باند فرودگاه پایگاه نظامی گوله‌تا (Goleta) در کالیفرنیا برگزار شد.
در سال ۱۹۵۱، شخصی با نام والاس گوردن پارکس (Wally Parks)، راننده، نویسنده، موسس و سردبیر مجله هات راد (۱۹۴۸/Hot Rod) و علاقه‌مند دوآتشه صنعت خودروسازی، موسسه ملی هات راد (NHRA) را بنا کرد تا به صورت قانونی، رسمی و ورزشی به رقابت قدیمی درگ سر و سامان دهد. پس از آغاز به کار NHRA، مسابقات شتاب در دو کلاس رسمی Unmodified Stock (فابریک دست‌نخورده) و Top Eliminator (خودرو طراحی و ساخته‌شده برای درگ) آغاز به کار کرد. طول مسابقات برابر با یک چهارم مایل (۴۰۲ متر) و تقریبا برابر با فاصله بلوک‌های شهری در استاندارد شهرسازی آمریکا (از یک تقاطع تا تعاطع بعدی) تعیین شد.
دهه ۱۹۶۰
آغاز دهه ۱۹۶۰ میلادی، تغییرات شگرفی در مسابقات ملی درگ اتفاق افتاد. این دهه با پیشرفت بسیار خیره‌کننده در صنعت خودروسازی و افزایش چشمگیر توان و گشتاور تولیدی پیشرانه‌های V8 جدید در کنار رواج آموزش و کسب دانش صنعت خودرو در میان علاقه‌مندان، راه را برای دستیابی به شتاب و سرعت خیره‌کننده باز کرد. در این دهه برای اولین بار چراغ هوشمند الکترونیکی جایگزین افراد پرچم به دست در خط استارت رقابت شد و سازمان‌های مرتبط دیگری نظیر سری رقابت‌های جهانی مسابقات درگ به این جرگه پیوستند. همچنین درگیری مستقیم خودروسازان بزرگ آمریکایی با مسابقات در همین دهه شکل گرفت که با رقابت شدید کرایسلر و فورد برای اثبات برتری همراه بود. اولین کلاس خودروهای مخصوص درگ با نام فانی کار (Funny Car) نیز در این دهه به مسابقات NHRA معرفی شد.
از دهه ۱۹۷۰ تا امروز
در ابتدای دهه ۱۹۷۰، حادثه سنگین منفجر شدن گیربکس خودرو دان گارلیتس (قهرمان مشهور مسابقات درگ) که به قطع شدن پای راست اون منجر شد، داستان را تغییر داد. این اولین اتفاق مهم در راستای ایمن‌سازی خودروهای درگ و تغییر موقعیت موتور و گیربکس از جلو، به قسمت عقب خودرو در کلاس فانی کار بود. دو سال بعد، همه خودروهای این کلاس از این سبک طراحی بهره گرفتند. در این دهه اسپانسرهای بزرگ به میدان آمدند. برای مسابقات جایزه قابل توجه و برای تیم داوطلبانه مکانیک‌ها حقوق مجزا در نظر گرفته شد تا ساختار NHRA ساختار مدرن امروزی خود را پیدا کند.
در سال ۲۰۰۱ مسابقات ملی درگ پنجاهمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت و در میان تمامی مسابقات اتومبیلرانی جهان، به پیچیده‌ترین و مهندسی شده‌ترین بخش از صنعت خودرو بدل شد. حتی پیچیده و مهندسی‌تر از مسابقات F1.
چراغ استارت درخت کریسمس
مهم‌ترین ابزار مسابقات درگ، مجموعه چراغ‌های نشانگر آغاز رقابت است. این چراغ که از دهه ۱۹۶۰ میلادی جایگزین پرچم‌های دستی شد که به دلیل تجهیز به تعداد قابل توجهی از چراغ‌های رنگی، درخت کریسمس (Christmas Tree) نام گرفت. این نشانگر نوری یک وسیله الکترونیکی با کنترل کامپیوتری بسیار دقیق است که وظیفه هدایت راننده به مراحل مختلف پیش از آغاز رقابت، ارائه علامت آغاز مسابقه درگ و تشخیص بروز خطا در عملکرد راننده را بر عهده دارد.
به این ترتیب که با عبور چرخ جلو هر خودرو از اولین سنسور نوری، چراغ پیش از جایگاه (Pre-Stage) روشن می‌شود و به راننده هشدار می‌دهد که تا خط آغاز رقابت تنها حدود ۱۸ سانتی‌متر (۷ اینچ) فاصله دارد. راننده به آرامی به سمت سنسور دوم حرکت می‌کند و به محض فعال کردن آن چراغ جایگاه (Stage) روشن می‌شود. این مهم به این معنا است که چرخ جلو خودرو دقیقا برابر با خط استارت رقابت است. زمانی که هر دو خودرو به این بخش برسند، راننده‌ها باید به سه چراغ نارنجی رنگ (چراغ شمارش معکوس) متمرکز شوند که معمولا با یک کاور تیره رنگ پوشیده شده یا خاموش است. در صورت استفاده از کاور تیره رنگ، پس از مرحله استیج، ابتدا کاور کنار می‌رود و سپس روشنایی اصلی برای آغاز درگ شروع می‌شود.
در این بخش رفتار درخت کریسمس درگ بر اساس کلاس مربوطه و قوانین منحصر به آن، به دو بخش تقسیم می‌شود:
Pro Tree
در این حالت پس از مرحله Stage (جایگاه)، سه چراغ نارنجی به صورت همزمان و به فاصله ۰.۴ ثانیه پس از آن، چراغ سبز به معنای آغاز مسابقه شتاب روشن می‌شود.
Full Tree
در این حالت پس از مرحله Stage، چراغ‌های نارنجی با اختلاف زمانی ۰.۵ ثانیه از هم روشن و پس از چراغ نارنجی سوم، با اختلاف ۰.۵ ثانیه دیگر چراغ سبز رنگ برای آغاز درگ روشن می‌شود.
این خلا زمانی ۰.۴ یا ۰.۵ ثانیه‌ای تنها فرصت راننده برای رها کردن کلاچ یا فشردن پدال گاز (وابسته به نوع خودرو) است. از این رو این بازه زمانی به زمان واکنش یا Reaction Time نیز شناخته می‌شود. هرگونه اقدام برای حرکت سریع‌تر از بازه زمانی تعیین‌شده (حتی در حد هزارم ثانیه) موجب روشن شدن چراغ قرمز و حذف راننده خاطی از آن دور رقابت می‌شود.
تایمر و سرعت سنج مسابقه شتاب
درخت کریسمس با سیستم الکترونیکی بسیار دقیق دیگری به نام تایمر در موازات کامل کار می‌کند. وظیفه تایمر تنها دو چیز است:
تاخیر واکنش
وظیفه اول تایمر اندازه‌گیری زمان تاخیر در واکنش هر راننده پس از روشن شدن چراغ سبز است که به Elapsed Time یا زمان سپری‌شده (از روشن شدن چراغ سبز تا آغاز حرکت) شناخته می‌شود. تاخیر در آغاز حرکت پس از روشن شدن چراغ سبز اگرچه خطا نیست، اما ضمن از دست رفتن زمان حیاتی راننده برای پیروز شدن، نشان‌دهنده میزان سرعت عمل و حرفه‌ای بودن راننده است.
تعیین زمان
با رسیدن هر خودرو به ۲۰ متر آخر پیش از خط پایان، تایمر زمان دقیق عبور هر خودرو از خط را اندازه می‌گیرد.
سیستم سرعت‌سنج مسابقات درگ نیز به موازات تایمر در ۲۰ متر پایانی مسیر سرعت لحظه‌ای خودروها را بررسی و به محض عبور از خط، آخرین سرعت را محاسبه می‌کند. روشنایی درخت کریسمس، سنسورهای فعال‌کننده چراغ، سرعت و زمان عبور از خط پایان برای هر لاین رقابت به صورت انحصاری و جداگانه اندازه‌گیری می‌شود تا هیچ‌گونه تداخلی در بین خطوط رقابت وجود نداشته باشد. در نهایت زمان و سرعت مربوط به هر خط بر روی نمایشگرهای مختلف برای داوران و تماشاچیان نمایش داده می‌شود.
طول پیست درگ
رقابت درگ امروزه در مقاطع مختلف از یک‌هشتم مایل (۲۰۱ متر)، یک‌چهارم مایل (۴۰۲ متر)، نیم مایل (۸۰۴ متر) و یک مایل (۱۶۱۰ متر/معروف به Standing Mile) انجام می‌گیرد. اما طول پیست رسمی موسسه ملی درگ (NHRA) تنها برابر با یک‌چهارم مایل (۴۰۲ متر) است که برای کلاس فانی کار و تاپ فیول (قدرتمندترین کلاس‌های NHRA)، این مسافت به منظور افزایش ایمنی و کاهش خطرات احتمالی تنها به ۱۰۰۰ فوت (۳۳۳.۳ یارد/۳۰۴.۸ متر) محدود شده است.
گروه بندی و کلاس های مسابقه درگ
بر اساس وبسایت رسمی NHRA، رقابت امروزی درگ بر اساس آخرین استانداردهای اعمال‌شده، در ۱۶ کلاس مختلف برای خودروها و موتورسیکلت‌ها انجام می‌گیرد که معرفی یک به یک آنها زمان‌بر و بعضا از حوصله مخاطب خارج است. از این رو در ادامه تنها به معرفی مختصر محبوب‌ترین، هیجان‌انگیزترین، پرخطرترین و جذاب‌ترین کلاس‌های مسابقات موسسه NHRA می‌پردازیم.
تاپ فیول (Top Fuel) و فانی کار (Funny Car)
پیشرفته‌ترین، سریع‌ترین، خطرناک‌ترین و هیجان‌انگیزترین خودرو ساخته دست بشر که تنها به منظور مسابقات درگ طراحی و فرامهندسی‌شده، دو کلاس تاپ فیول معروف به «پادشاه درگ» و کلاس فانی کار است. این خودروها از یک شاسی لوله‌ای دست‌ساز به همراه بدنه فیبر کربنی (فایبر گلس در گذشته) بهره می‌گیرند. با این تفاوت که ظاهر بدنه در مدل فانی کار از ظاهر خودروهای رایج تولیدی شرکت‌های خودروسازی الهام می‌گیرد.
پیشرانه این دو کلاس از خودروها ۵۰۰ اینچ مکعب V8 (۸.۲ لیتر) سوپرشارژر در حدود ۱۱،۰۰۰ اسب بخار است که می‌تواند تنها در گذر ۳.۷ ثانیه به سرعت بیش از ۵۳۰ کیلومتر بر ساعت دست یابد. دو کلاس کاملا مشابه دیگر به نام تاپ الکل (Top Alcohol) برای تاپ فیول و فانی کار وجود دارد که سوخت مصرفی آنها متانول است و از دو کلاس نام‌برده اندکی ضعیف‌تر عمل می‌کند.
پرو استاک (Pro Stock)، سوپر استاک (Super Stock) و استاک (Stock)
خودروهای این سه کلاس در ظاهر با خودروهای تولیدی شرکت‌های خودروسازی تفاوت چندانی ندارد و تنها تمایز میان آنها میزان ارتقای فنی و تغییرات اعمال‌شده بر اساس قوانین هر کلاس است. در عمل پیشرانه‌های به‌کاررفته در کلاس پرو استاک تا مرز ۸.۲ لیتر حجم دارد و با تجهیز به سوپرشارژ بیش از ۱۳۰۰ اسب بخار قدرت تولید می‌کنند که می‌توانند تنها در ۶.۵ ثانیه به فراتر از مرز ۳۴۰ کیلومتر بر ساعت دست یابند.
کلاس سوپر استاک همان کلاس خودروهای معمولی و استاندارد شرکتی است که در ارتقای فنی و تقویت سیستم انتقال نیرو هیچ محدودیتی ندارد، اما همچنان موظف به استفاده از قطعات و تجهیزات استاندارد نظیر بلوک، سرسیلندر و سیستم سوخت‌رسانی است. در نتیجه این خودروها همان خودروهای خیابانی با حداکثر ارتقای فنی ممکن بر ساختار فنی و درونی پیشرانه است.
کلاس استاک اما استانداردترین کلاس با حداقل تغییرات اعمال‌شده، حفظ ظاهر بیرونی و فضای داخلی خودرو است. پیشرانه به‌کاررفته باید منطبق بر سال ساخت و شرکت سازنده باشد و قطعات تشکیل‌دهنده آن نظیر سرسیلندر، سیستم سوخت‌رسانی و بلوک نیز کاملا استاندارد باشد. تغییرات مجاز تنها مربوط به تغییر در تنظیمات استاندارد کارخانه و تعویض برخی قطعات در بازه استانداردهای کلاس است.
فکتوری استاک (Factory Stock)
همان‌طور که از نامش پیدا است، این کلاس شامل خودروهای ویژه درگ استاندارد و تولید محدود شرکت‌های خودروسازی کرایسلر، فورد و جنرال موتورز است که شامل داج چلنجر سوپر استاک، فورد ماستنگ کبرا جت و شورولت کوپو کامارو است. این خودروها ویژه رقابت مستقیم بین شرکت‌ها در مسابقات درگ ساخته شده‌اند و به صورت عمومی به فروش می‌رسند، اما به هیچ عنوان اجازه تردد در خیابان‌ها را ندارند.
پرو استاک موتور (Pro Stock Motorcycle)
یکی از دو کلاس موتورسیکلت‌های درگ، نسخه پرو استاک است که دقیقا منطبق بر کلاس اتومبیل‌های پرو استاک طراحی و ساخته می‌شوند. در نتیجه پیشرانه، شاسی و بدنه به ظاهر استاندارد آنها کاملا به منظور رقابت درگ طراحی شده‌اند و به شدت ارتقایافته هستند. نوع پیشرانه‌ها در این کلاس بسیار متنوع از V2 هارلی دیویدسن و بوئل تا ۴ سیلندر سوزوکی و کاوازاکی است که بین ۱۵۰۰ تا ۲۶۰۰ سی‌سی حجم دارند و تنها در ۶.۸ ثانیه به سرعت فراتر از ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسند.
تاپ فیول هارلی (Top Fuel Harley)
این کلاس نمونه تاپ فیول کلاس موتورسیکلت است. همان‌طور که از نام هارلی در اسم‌گذاری این کلاس مشخص است، موتورسیکلت‌ها باید ضمن رعایت نسبی ظاهر کلاسیک موتورسیکلت‌های هارلی دیویدسن، از پیشرانه‌های V2 پوش راد (OHV/۴ سوپاپ) هارلی استفاده کنند. با این تفاوت که این پیشرانه‌ها به شدت ارتقایافته و به کمک سوخت نیترومتان می‌توانند تا ۱۵۰۰ اسب بخار قدرت تولید کنند و در انتهای مسیر ۴۰۲ متر به سرعت بیش از ۳۲۰ کیلومتر بر ساعت دست یابند.
کلاس های دیگر مسابقه شتاب
سایر کلاس‌های NHRA که در این مقاله از آن نامی به میان نیامده است شامل Pro Mod، Top Dragster، Super Street، Comp، Super Comp و Super Gas است که ۱۶ کلاس تشکیل‌دهنده استاندارد مسابقات NHRA را تکمیل می‌کند، اما به دلیل تمایزهای جزئی و میزان محبوبیت از بیان ویژگی‌های تک‌تک آنها خودداری شده است.
نویسنده: شهاب انیسی
