از دهه پنجاه میلادی بود که مصرف سوخت و آلایندگی خودرو، تا حدودی در نظر کارشناسان و خریداران بازار خودرو، اهمیت پیدا کرد. این رویه کم‌کم آن‌قدر پررنگ شد که کاهش آلایندگی خودرو بیش از نیم‌قرن است که به یکی از اصلی‌ترین موضوعات خودرویی تبدیل شده است. در واقع حتی آن زمان که فقط کاهش مصرف سوخت ملاک بود، بازهم در نهایت به طور غیر مستقیم به کاهش آلایندگی خودرو منجر می‌شد. امروزه آلودگی پیشرانه‌های درون‌سوز به اصلی‌ترین ایراد آنها تبدیل شده که باعث حرکت خودروسازان به سمت خودروهای هیبریدی و خودروهای برقی شده است.
استاندارد آلایندگی خودرو
از ابتدای تولید خودرو، مصرف سوخت آن یکی از مقوله‌های مهم در ذهن طراحان و مهندسان بود. اما از نیمه دوم قرن بیستم، این مورد شکل رسمی‌تر و جدی‌تری به خود گرفت تا اینکه با پیش آمدن بحران نفتی اول در سال ۱۹۷۳، مسئله مصرف سوخت بسیار جدی‌تر شد و باعث شد تا شرکت‌های خودروسازی حاضر در بازار، اهمیتی بیشتری به آن بدهند. مصرف سوخت که فاکتور مهمی در فروش خودرو است، رابطه مستقیمی با آلایندگی خودرو دارد چرا که سوخت بیشتر به معنی آزاد شدن آلاینده‌های بیشتر است.
اما از سال ۱۹۹۲، کاهش آلایندگی خودروها رفته‌رفته با یک استاندارد و قانون مدون از سوی اتحادیه اروپا، شکل رسمی به خود گرفت تا تمام خودروسازانی که قصد عرضه محصول در بازار خودرو منطقه یورو را داشتند، مجبور به اطاعت این موارد باشند. این قوانین که استاندارد آلایندگی یورو نام گرفت، برای تمام وسایل نقلیه موتوری از موتورسیکلت تا خودروهای سواری، تجاری‌های سبک و سنگین تدوین شد.
در زمان اجباری شدن استاندارد یورو ۵ هم برای موتورهای دیزلی و هم بنزینی، به خاطر سخت بودن رسیدن به فاکتورهای مد نظر استاندارد، این مرحله به صورت پله‌ای اجرا شد. اتفاقی که برای استاندارد یورو ۶ نیز رخ داد و این قانون در سه مرحله ارتقا پیدا کرد تا خودروسازان بتوانند خود را با این قوانین سخت، هماهنگ و هم‌قدم کنند.
قانون استاندارد آلایندگی یورو ۷ نیز از سال ۲۰۲۵ در بازار خودرو اروپا، اجرایی می‌شود. در این قانون برای اولین بار حتی ذرات معلق آزاد‌شده در زمان ترمزگیری، محاسبه شده و ملاک قرار می‌گیرد که نشان از سخت بودن آن و کیفیت بالای مواد استفاده شده در ساخت کاسه، دیسک و لنت ترمز دارد.
در تمام کشورهای دنیا از جمله ایران، رانندگی با خودروهای دودزا، آلاینده و فاقد معاینه فنی، منجر به جریمه رانندگی می‌شود و در برخی از کشورها، این جریمه رانندگی بسیار سنگین است.
روش های کاهش آلایندگی ماشین
آلایندگی خودرو به مرور و با افزایش کارکرد پیشرانه، بیشتر می‌شود. ضمن اینکه مواردی مثل کیفیت سوخت، شیوه رانندگی، کیفیت هوای محیط، وضعیت سلامت قطعات اطراف موتور خودرو که در کارکرد با آن هستند و…، اثر مستقیم دارند.
تنظیم موتور خودرو
از اولین قدم‌ها در کاهش مصرف سوخت و کاهش آلایندگی خودرو، تنظیم موتور است. پیشرانه‌ها بر اساس یک سری فاکتورها تنظیم می‌شوند که در خودروهای انژکتوری، امکان تنظیم خودکار پیشرانه بر اساس شرایط محیطی مثل فشار هوا، گرمای هوا و… وجود دارد. از این رو وقتی موتور خودرو از تنظیم خارج می‌شود، کارکرد آن نیز اختلال پیدا می‌کند و در نتیجه مصرف سوخت بالا می‌رود. به دنبال آن، آلایندگی خودرو نیز افزایش پیدا می‌کند.
راه بسیار ساده برای آگاهی از وضعیت سلامت پیشرانه، دیاگ زدن آن است. دستگاه دیاگ، سلامت قسمت‌های مختلف موتور و سنسورهای آن را بررسی می‌کند و ایرادات موجود در آن را گزارش می‌دهد. تنظیم موتور خودرو، موارد زیادی را دربرمی‌گیرد که شامل چک کردن برق پیشرانه، وضعیت فشار سوخت، کیفیت فیلتر هوا، سنسورهای قرار گرفته روی موتور و… نیز می‌شود.
بررسی اگزوز خودرو
در مسیر خروجی دود اگزوز، قطعاتی مثل سایلنسر یا خفه‌کن اگزوز، کاتالیزور و منیفولد دود وجود دارد که مسیر خروجی آنها به مرور با ذرات دوده، پر می‌شوند. گرفتگی اگزوز باعث اختلال در تنفس موتور می‌شود و از قدرت آن می‌کاهد و همچنین دمای کاری پیشرانه را بالا می‌برد. اختلال در تنفس موتور و گرم کاری آن، منجر به کاهش قدرت پیشرانه می‌شود که برای جبران آن، مجبوریم به موتور فشار بیاوریم. این کار با بالا رفتن مصرف سوخت، آلایندگی موتور را نیز افزایش می‌دهد.
نوع سوخت مصرفی
یکی از لازمه‌های رعایت استاندارد آلایندگی، داشتن سوخت خوب و باکیفیت است. از این رو سوخت‌ها نیز بر اساس استانداردها، دسته‌بندی می‌شوند. وقتی سوخت باکیفیت است، بهسوزی بیشتری دارد و انرژی بالاتری آزاد می‌کند. در نتیجه نیاز کمتری به گاز دادن برای رسیدن به قدرت مد نظر خواهد بود و باعث کاهش مصرف و کاهش آلایندگی ماشین می‌شود. ضمن اینکه دوده و تولیدات ناشی از احتراق سوخت باکیفیت نیز کمتر است.
استفاده نکردن از ماشین
رانندگی با خودرو، از تفریحات موجود در کشورمان محسوب می‌شود و یکی از دلایل وجود خودروهای تک‌سرنشین و دو سرنشین، همین مورد است. جدا از این که کارکرد بالا در زمان فروش خودرو، قیمت ماشین را کاهش می‌دهد، بهتر است تا زمان فراغت خود را با رانندگی پر نکنیم و همچنین اگر مجبور به استفاده از خودرو نیستیم، از آن استفاده نکنیم. فراموش نشود که آلودگی هوای شهرها، مستقیم به همه شهروندان از جمله خود ما آسیب می‌زند.
استفاده از حمل و نقل عمومی
از ساده‌ترین راه‌های کاهش آلایندگی خودرو، گسترش خدمات حمل و نقل عمومی است. چرا که به جای چند ده و چند صد دستگاه خودرو، یک وسیله نقلیه کار جابه‌جایی افراد را انجام می‌دهد. اگر در مسیر خود امکان استفاده از حمل و نقل عمومی وجود دارد، لازم است برای حفظ سلامت هوای شهر و سلامتی خودمان، از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنیم. همچنین، این کار در هزینه‌های سفر درون شهری و هزینه‌های نگهداری خودرو نیز صرفه‌جویی می‌کند.
رانندگی اصولی
عادت های بد رانندگی، هم در مصرف سوخت و افزایش آلاینده‌ها اثر به‌سزایی دارد و هم در سلامت خودرو و پیشرانه. گاز دادن‌های بی‌جا و ترمزهای پی‌درپی، یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش مصرف سوخت و آلایندگی خودرو است.
استفاده از کاتالیزور
کاتالیزور خودرو یکی از موارد مهم در کاهش آلاینده‌های خروجی از اگزوز است که اهمیت وجود آن را در استانداردهای آلایندگی یورو می‌توان دید. در کاتالیزور، مواد و عناصری وجود دارد که با هیدروکربن‌های نسوخته و گازهای در حال خروج، واکنش نشان می‌دهد و آنها را به مواد کم‌ضرر و بی‌ضرر تبدیل می‌کند.
اما کاتالیزور نیز عمر مشخصی دارد که بعد از سررسیدن آن، باید تعویض شود. البته قیمت بالای این قطعه باعث می‌شود تا بسیاری آن را از مدار خارج کنند که البته این کار در کشورهای اروپایی باعث جریمه رانندگی سنگینی می‌شود. ضمن اینکه حذف کاتالیزور در کارکرد موتور خودرو نیز اثر منفی دارد و تنظیم دوباره پیشرانه، مشکلات خاص خودش را خواهد داشت.
همچنین خودرو کارکرده بدون کاتالیزور در زمان فروش نیز، مشکلاتی خواهد داشت چرا که گرفتن معاینه فنی با آن، بسیار سخت خواهد بود.
عوامل افزایش آلایندگی خودرو
یک رشته عوامل منجر به افزایش مصرف سوخت و آلایندگی خودرو می‌شود. با در نظر گرفتن آنها و رسیدگی به موقع به خودرو، تا حد زیادی می‌توان به حد مصرف سوخت ایدئال و آلایندگی استاندارد خودروها رسید. هم با دیاگ زدن و هم با انجام معاینه فنی خودرو، می‌توان به وضعیت سلامت پیشرانه پی برد.
فراموش نکنیم که یک خودرو سالم در بازار خودرو، فروش بهتری خواهد داشت و جریمه رانندگی ناشی از آلودگی هوا نیز شامل آن نخواهد شد.
افزایش مصرف سوخت
ایراد در بخش‌های فنی موتور، منجر به افزایش مصرف سوخت و در نتیجه بالا رفتن میزان آلودگی تولیدی از پیشرانه می‌شود. یکی از راه‌های پی بردن به مصرف سوخت، دیاگ زدن خودرو است. همچنین با معاینه فنی نیز تا حدودی می‌توان به بالا بودن مصرف سوخت پی برد.
توجه به زمان تعویض و عمر کاتالیزور
کاتالیزور قطعه‌ای مادام‌العمر نیست و مثل تمام قطعات مصرفی خودرو باید بعد از پایان عمر آن، تعویض شود. با تمام شدن عمر کاتالیزور که با شنیدن صدای شن از داخل آن همراه می‌شود، دیگر عملیات شیمیایی مد نظر روی آلاینده‌ها، صورت نمی‌گیرد و در نتیجه، آلودگی پیشرانه با همان شکل و همان حجم خروجی از موتور به جو و اتمسفر وارد می‌شود.
شستشوی انژکتور
پاشش نادرست انژکتورها باعث می‌شود تا سوخت‌وساز به‌درستی صورت نگیرد و در نتیجه، ایجاد دود و آلودگی کند. وقتی انژکتور به مقدار کم یا بیشتر از حد معین پاشش کند و یا زاویه پاشش آن نادرست باشد، احتراق به مشکل خورده و در نتیجه در کنار کاهش توان، شاهد افزایش آلودگی‌ها خواهیم بود. بنابراین بهتر است در شرایط لازم، اقدام به شستن انژکتور کنیم.
بررسی شمع و کویل دوبل
در کنار تنفس موتور، دستگاه جرقه‌زنی نیز باید به‌خوبی عمل نماید تا مخلوط سوخت و هوا را هرچه بهتر منفجر کند. وقتی در قطعات این بخش مثل کویل، وایر شمع و شمع ایرادی باشد، انفجار به‌خوبی انجام نمی‌شود و در نتیجه مصرف و آلودگی بالا می‌رود.
عدم توجه به تعویض سنسور
پیشرانه‌های امروزی، سنسور و حسگرهای متعددی دارند که هرکدام وظیفه سنجش مولفه‌ای را عهده‌دار هستند. خرابی این حسگرها باعث اختلال در کارکرد صحیح موتور می‌شود. ایرادهای سنسورها را می‌توان با کمک دستگاه دیاگ پیدا کرد.
عدم استفاده از فیلتر هوا
یکی از اصلی‌ترین مولفه‌ها در کارکرد خوب یک پیشرانه، تنفس صحیح و درست آن است. به این معنی که دود تولیدی از احتراق پیشرانه به راحتی بیرون برود و هم پیشرانه هوای تازه و تمیز را به اسانی مکش کند.
وقتی فیلتر هوا کثیف باشد، هوای ورودی به مقدار مناسب تامین نمی‌شود و در نتیجه نسبت سوخت و هوا از حالت ایدئال و تعادل خارج می‌شود. نتیجه اینکه هم توان موتور کاهش پیدا می‌کند و هم آلایندگی خودرو و مصرف سوخت بالا می‌رود.
سوخت بی کیفیت
پیشرانه مدرن و پیشرفته باید سوخت خوبی داشته باشد تا بتواند به راندمان مطلوب برسد. ازاین‌رو در کشورهای اروپایی و برای رسیدن به استانداردهای آلایندگی یورو، سوخت‌های متنوع و باکیفیتی عرضه می‌شود تا هرکس با توجه به خودرو خود بتواند از سوخت مناسب استفاده کند. سوخت نامناسب هم باعث کاهش توان تولیدی خودرو می‌شود و هم مصرف و آلودگی آن را به طور محسوسی بالا می‌برد.
تنظیم نبودن پیشرانه
یکی از عوامل اصلی در افزایش مصرف سوخت و آلاینده‌ها، تنظیم نبودن پیشرانه است. موتورهای انژکتوری حسگرهایی دارند که موتور به کمک آنها، خود را در بهترین وضعیت کاری قرار می‌دهد. با کمک دستگاه دیاگ می‌توان به وضعیت سلامت و کارکرد سنسورها پی برد و مشکلات موتور را فهمید و آن را در وضعیت بهینه قرار داد.
عوامل جانبی
در کنار موارد گفته‌شده، بروز برخی ایرادها در خودرو می‌تواند منجر به افزایش مصرف سوخت و در نتیجه بالا رفتن آلایندگی ماشین شود. مواردی مثل تنظیم نبودن فشار باد تایر، استفاده از لاستیک‌های نامناسب، وزن زیاد خودرو و حمل بار غیرمتعارف، استفاده از روانکارهای نامناسب، درگیری چرخ‌های خودرو و… باعث افزایش مصرف سوخت و آلایندگی خواهد شد.
رانندگی ناصحیح
رانندگی غیراصولی مثل گاز دادن‌های بی‌جا و شتاب‌گیری‌ها مداوم، باعث افزایش مصرف سوخت و آلایندگی خودرو می‌شود. قرار گرفتن در ترافیک‌های طولانی نیز، یکی دیگر از عوامل افزایش آلودگی هوا و آلایندگی خودروهاست.
خودروهای کم آلاینده
همان‌طور که گفته شد، یکی از مهم‌ترین عوامل در فروش خودرو، مصرف سوخت کم آن است. ضمن اینکه در برخی از کشورها که بر اساس استانداردهای آلایندگی یورو، مصرف سوخت خودرویی بیش از حد مجاز باشد، مالیات‌هایی بر آنها وضع می‌شود که فروش خودرو را سخت می‌کند.
ازاین‌رو شرکت‌ها برای کاهش مصرف سوخت خودروهای خود، راه‌های مختلفی را در پیش گرفته‌اند. از همیشگی‌ترین آنها، تحقیق و توسعه برای رسیدن به مصرف سوخت بهتر و راندمان بالاتر است.
همچنین این روزها از سیستم‌های پرخوران از جمله توربوشارژر و سوپرشارژر استفاده بسیار زیادی می‌شود تا بتوان قدرت تولیدی موتورها را بالا برد و نیاز کمتری به مصرف سوخت بیشتر برای رسیدن به قدرت بیشتر داشته باشند.
همچنین بازار خودرو و آمار فروش خودرو نشان می‌دهد که خریداران به سمت خودروهای برقی و هیبریدی تمایل پیدا کرده‌اند تا هم از نظر مصرف سوخت هزینه‌های کمتری بدهند و هم از معافیت‌های مالیاتی این خودروها استفاده کنند. نتیجه این گرایش نیز منجر به کاهش آلودگی‌های محیطی و تمیز شدن هوا خواهد شد.
همچنین استفاده از سوخت‌های جایگزین و گیاهی نیز از دیگر راه‌های کاهش آلودگی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی است. ضمن اینکه استفاده از خودروهای گازسوز نیز از دیگر مواردی است که می‌تواند به تمیزتر شدن هوای شهرها کمک کند.
نتیجه گیری
بحث کاهش مصرف سوخت و آلاینده‌های خودرویی، امروزه به یکی از مهم‌ترین اهداف خودروسازان تبدیل شده است. یک بخش از این هدف، مربوط به تکنولوژی‌های ساخت خودرو و کیفیت سوخت است. اما بخش دیگر آن شامل سرویس خودرو، نگهداری از ماشین، رعایت نکات فنی و دوری از عادات بد رانندگی و… می‌شود. فراموش نکنیم که کاهش مصرف سوخت هم هزینه‌های نگهداری و هزینه‌های جاری خودرو را کاهش می‌دهد و هم در سلامتی محیط‌زیست ما اثر محسوسی دارد. ضمن اینکه فروش خودرو و تخمین قیمت خودروی کارکرده که مصرف مناسبی دارد؛ در بازار خودرو راحت‌تر است و سلامت پیشرانه، تخمین قیمت یک خودرو کارکرده را بالاتر می‌برد.
سوالات متداول
آیا استفاده از سوخت‌های زیستی آلایندگی خودرو را کاهش می‌دهد؟
هر سوختی که در پیشرانه‌های درون‌سوز می‌سوزد، ایجاد آلودگی خواهد کرد. سوخت‌های زیستی نیز آلاینده‌های خود را دارند. اما چون آلودگی و ذرات معلق کمتری تولید می‌کنند، پاک‌تر هستند. البته که این سوخت‌ها نیز مشکلات و مخالفان خود را دارند.
شرایط ترافیکی و سرعت چه تاثیری بر آلایندگی خودرو دارد؟
سرعت نرمال رانندگی حدود ۹۰ کیلومتر در ساعت است و بالاتر و کمتر از این می‌تواند منجر به افزایش مصرف سوخت و آلاینده‌ها شود. به همین علت است که مصرف سوخت خودروها در جاده‌ها همیشه کمتر از مصرف آنها در ترافیک و مسیرهای شهری است. همچنین در ترافیک به علت سرعت کم و شتاب‌گیری و ترمز زدن‌های پیاپی، مصرف سوخت خودرو و آلاینده‌های تولیدی بالا می‌رود.
کیفیت بنزین و روغن موتور چه تاثیری در آلایندگی خودرو دارد؟
سوخت باکیفیت، آلاینده‌های کمتری تولید می‌کند. وقتی سوخت باکیفیتی در پیشرانه استفاده می‌کنیم، توان تولیدی نیز بیشتر می‌شود و در نتیجه، نیازی به مصرف سوخت بیشتر برای رسیدن به قدرت مورد نیاز نداریم و در نهایت منجر به کاهش مصرف سوخت و آلایندگی خودرو می‌شود.
ضمن اینکه در پیشرانه‌هایی که بر اساس استانداردهای جهانی تنظیم می‌شوند، اگر از سوخت نامناسبی استفاده شود، آلاینده‌ها به صورت دود سیاه و خاکستری از اگزوز دیده می‌شود. کیفیت روغن موتور نیز در آلایندگی خودرو اهمیت زیادی دارد. روغن بی‌کیفیت، بخار بیشتری دارد و این بخار وارد محفظه احتراق می‌شود و در نتیجه آلایندگی خودرو را بالا می‌برد. همچنین روغن نامناسب با افزایش اصطکاک و درگیری بیشتر قطعات داخلی موتور، مصرف سوخت را افزایش می‌دهد.
نویسنده: علیرضا داودی
