نیرویی که موتور خودرو تولید می‌کند، حاصل انفجارهای داخل سیلندر خودرو است. وظیفه ایجاد این انفجارها را سیستم جرقه‌زنی بر عهده دارد. مثل هر سیستم دیگر، این سامانه نیز اجزای متعددی دارد که آخرین آنها شمع ماشین است. برای تولید جرقه، این قطعه با چند قطعه دیگر همکاری می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها وایر شمع خودرو محسوب می‌شود. این قطعه انواع مختلفی دارد و در صورت خرابی آن، کارکرد موتور با اختلال مواجه می‌شود. آیا می‌دانید وایر خودرو چه کاری انجام می‌دهد و تا چه حد اهمیت دارد؟
وایر شمع خودرو
وایر شمع خودرو قطعه‌ای از سیستم جرقه‌زنی است که ولتاژ بالا را از باتری، کوئل و دلکو به شمع منتقل می‌کند. وایر در زبان انگلیسی به معنای سیم است و در فارسی می‌توان آن را کابل احتراق نامید. این قطعه در خودرو هم نقشی مشابه با سیم‌های انتقال برق دارد و با روکشی از عایق محافظت می‌شود.
وظیفه وایر شمع ماشین
وایر شمع خودرو نقش مهمی در عملکرد صحیح موتور دارد. این قطعه برقی را که برای ایجاد جرقه در شمع و احتراق مخلوط هوا و سوخت مورد نیاز است، منتقل می‌کند. اگر وایر فرسوده یا آسیب‌دیده باشد، ممکن است شمع جرقه‌های ضعیفی ایجاد کند. این امر به‌نوبه خود می‌تواند به افزایش مصرف سوخت، تولید آلایندگی و دود بیشتر، افت توان موتور و کاهش شتاب خودرو منجر شود. چنانچه هنگام خرید خودرو دست دوم به این مشکلات برخورد کردید، به احتمال زیاد یکی از وایرها مشکل دارد.
عملکرد وایر شمع خودرو
هنگامی که موتور روشن می‌شود، کوئل ولتاژ بالایی تولید می‌کند. این ولتاژ از طریق وایر خودرو به شمع منتقل می‌شود. شمع از این ولتاژ برای جرقه‌زنی استفاده می‌کند.
ساختار و جنس وایر شمع
وایر شمع خودرو با توجه به کاربردی که دارد، باید رسانا باشد. این رسانا اکثر مواقع یک سیم یا مفتول است و توسط عایق محافظت می‌شود. این عایق متشکل از چند لایه با جنس‌های متفاوت است. استفاده از لایه‌های متفاوت، مقاومت عایق را در برابر حرارت موتور افزایش می‌دهد. چنانچه به هر دلیلی عایق دچار شکاف یا پارگی شود، مشکل برق‌دزدی ایجاد خواهد شد.
وایر خودرو باید بین کوئل یا دلکو و شمع ارتباط برقرار کند. برای برقراری ارتباط، وایر در دو طرف خود رابط‌های مخصوصی دارد. این رابط‌ها باید در برابر رطوبت و گرد و غبار محافظت شود، به‌همین خاطر درپوش‌های مخصوصی روی آنها وجود دارد. نفوذ رطوبت یا گرد و غبار به هر یک از رابط‌ها می‌تواند عملکرد نادرست وایر شمع ماشین و بد کار کردن موتور را به دنبال داشته باشد.
اجزای کابل میانی وایر شمع
کابل میانی وایر دارای ساختار معینی است. اما از آنجایی که وایر شمع خودرو انواع گوناگونی دارد، ممکن است مواد به‌کاررفته از نوعی به نوع دیگر متفاوت باشد. در هر حال اجزای تشکیل‌دهنده کابل میانی عبارتند از:
کاهنده پارازیت
کاهنده پارازیت داخلی‌ترین لایه کابل میانی وایر خودرو است. همان‌طور که می‌توان حدس زد، این لایه وظیفه دارد از ایجاد پارازیت، نویز یا هر عامل مزاحم دیگر پیشگیری کند. این لایه بیشتر در وایرهای جدید استفاده می‌شود.
رسانا
این لایه کاهنده پارازیت را در برمی‌گیرد و دومین لایه محسوب می‌شود. جنس این لایه به نوع وایر ارتباط دارد. بدیهی است که لایه رسانا باید جریان برق را انتقال دهد.
عایق
سومین لایه، عایق است که رسانا را عایق‌بندی می‌کند. وجود این لایه کاملا ضروری است، چرا که علاوه‌بر عایق‌بندی و جلوگیری از برق دزدی ماشین، از رسانا در برابر حرارت، رطوبت و گرد و غبار محافظت می‌کند.
بافت تقویت کننده
این لایه جنسی از الیاف مقاوم دارد و نقش آن افزایش استحکام و مقاومت کابل و همچنین ایجاد خاصیت انعطاف‌پذیری است.
روکش سیلیکونی
بیرونی‌ترین لایه کابل، روکش سیلیکونی است. این لایه نقش محافظت از لایه‌های داخلی را دارد. روشن است که هر چه کیفیت این لایه بالاتر باشد، حفاظت از لایه‌های داخلی نیز بهتر خواهد بود.
انواع وایر شمع خودرو
وایرها با وجود ساختار مشابه، از نظر جنس لایه‌های درونی متفاوت از همدیگر هستند. در کل وایرها به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند.
وایر سیمی
وایرهای سیمی قدیمی‌ترین نوع موجود است و استفاده از آنها دیگر چندان رایج نیست. در این وایرها، رسانا جنسی از مس یا فولاد دارد، به‌همین دلیل انعطاف‌پذیری آنها کمتر است. به خاطر جنس رسانا، در این نوع وایرها نویز و پارازیت بیشتر ایجاد می‌شود. از نظر ساختار، لایه‌های یک وایر سیمی شامل رسانا، عایق، بافت تقویت‌کننده و روکش سیلیکونی می‌شود.
وایر ابریشمی
در وایرهای ابریشمی، سیمی وجود ندارد و رسانای آن از جنس لاتکس و سیلیکون است. این نوع وایر مزایایی مثل انعطاف‌پذیری، مقاومت بالا و میزان کم نویز و پارازیت را دارد. وایر شمع ابریشمی از عملکرد بسیار خوبی برخوردار است. در این وایر پیشرفته انتقال ولتاژ از طریق رشته‌های نازک ابریشم‌مانند صورت می‌گیرد. این وایرها در صنعت خودروسازی ایران بیشتر از دیگر وایرها استفاده شده‌اند.
وایر بوبین‌دار
جدیدترین نوع وایر، وایر شمع بوبین‌دار است که با نام کلاس F نیز شناخته می‌شود. در این نوع وایر، رسانا جنسی از نیکل یا کروم دارد. این رسانا همانند یک فنر لایه‌ای از جنس بوبین یا فریت را در بر می‌گیرد. وایر شمع بوبین‌دار بهترین نوعِ موجود محسوب می‌شود. این وایر پیشرفته از نظر ساختار و جنس لایه‌ها کمی متفاوت از سایر وایرهاست.
لایه های وایر شمع بوبین دار
لایه‌های تشکیل‌دهنده کابل وایر شمع خودرو بوبین‌دار عبارتند از:
لایه بیرونی
سیلیکون مقاومت بالایی در برابر رطوبت و حرارت دارد. از این رو بیرونی‌ترین لایه یا همان روکش وایر شمع بوبین‌دار از جنس سلیکون است.
لایه شیلد فایبر گلاس
برای افزایش مقاومت در برابر کشش، افزایش مقاومت الکتریکی و همچنین مقابله با امواج RFI این لایه از جنس فایبرگلاس انتخاب می‌شود.
عایق سیلیکونی
این لایه سفید رنگ، ضخامت نسبتا زیادی دارد و از جنس سیلیکون است. این لایه وظیفه دارد از تداخل امواج الکترومغناطیسی جلوگیری کند.
لایه رسانا (سیم پیچ کرومیت)
این لایه که اصلی‌ترین بخش هر وایر به حساب می‌آید، در وایر بوبین‌دار از یک سیم‌پیچ کرومیت روی لایه فریت تشکیل شده است. البته در برخی وایرها برای کاهش قیمت از سیم‌پیچ آلومینیوم-کروم استفاده می‌شود. جای تعجبی ندارد که این ارزانی خود را در عمر کمتر وایر نشان می‌دهد.
روکش فریت
روکش فریت روی هسته مرکزی قرار گرفته و سیم‌پیچ دور آن سوار می‌شود. روکش فریت وظیفه دارد ضمن یکنواخت کردن میدان الکتریکی و حذف نویز، از تداخل امواج جلوگیری کند.
لایه دوم
این لایه جنسی از سیلیکون دارد و همان‌طور که قابل حدس است، روی لایه اول قرار می‌گیرد.
لایه اول
لایه اول از جنس فایبرگلاس است و برای حفظ مقاومت و استحکام باید دارای کیفیت بالایی باشد. مجموع لایه‌های اول و دوم و سوم را با نام مغزی می‌شناسند.
ویژگی های وایر شمع خودرو
وایر شمع ماشین برای اینکه بتواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد، باید دارای چند ویژگی باشد. این ویژگی‌ها عبارتند از:
کارایی خوب در دماهای مختلف
وایر خودرو همواره در معرض گرما و سرمای شدید قرار می‌گیرد. همچنین در روزهای سرد زمستان ممکن است وایر تغییرات دمایی زیادی را در بازه زمانی کوتاهی تجربه کند. با این حساب یک وایر خوب چه در اوج گرمای تابستان و چه در سرمای زمستان باید بتواند عمل برق‌رسانی به شمع را بدون هیچ گونه اختلال یا نوسان انجام دهد.
هدایت الکتریسیته از کوئل و دلکو
شمع ماشین برای جرقه زنی درست، باید جریان برق را بدون پارازیت، نویز یا نوسان از دلکو یا کوئل دریافت کند. این امر زمانی محقق می‌شود که وایر خودرو انتقال جریان را بدون برق دزدی، اتلاف یا مقاومت انجام دهد.
میزان مقاومت استاندارد برای یک متر کابل بین ۴۵۰۰ تا ۵۶۰۰ اهم تعریف شده، بدیهی است که هر چه طول کابل کمتر باشد، مقاومت نیز کمتر خواهد بود.
کارایی بالا در محیط روغنی و اسیدی
نشتی روغن موتور یا اسید باتری یک اتفاق محتمل زیر کاپوت خودرو است. یک وایر خوب هنگام تماس با مواد این چنینی دچار اختلال نمی‌شود و کماکان عمل برق‌رسانی به شمع را مثل شرایط نرمال انجام می‌دهد.
کارایی بالا در محیط مرطوب
همیشه این احتمال وجود دارد که به خاطر بارش باران یا شستشوی خودرو، محفظه موتور خیس یا مرطوب شود و وایر شمع خودرو در معرض آب یا رطوبت قرار بگیرد. یک وایر خوب در این حالت دچار نشتی برق یا اختلال در انتقال جریان به شمع نمی‌شود. هر گاه در شرایط بارانی یا پس از شستشوی خودرو احساس کردید موتور نرمال کار نمی‌کند، باید سلامتی وایرها را بررسی کنید.
عدم تداخل در قطعات الکتریکی
وایرهای نامرغوب و بی‌کیفیت معمولا پارازیت ایجاد می‌کنند. شاید این موضوع خیلی مهم به نظر نرسد، اما پارازیت، عملکرد سایر سیستم‌های برقی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال رادیوی ماشین نسبت به وجود پارازیت حساس است و نمی‌تواند ایستگاه‌ها را با کیفیت مطلوب دریافت و پخش کند. بنابراین، یک وایر خوب در کنار برق‌رسانی مطلوب به شمع ماشین، نباید با ایجاد پارازیت در کار سایر قطعات یا سیستم‌ها اختلال ایجاد کند.
عمر وایر شمع خودرو
وایر شمع ماشین عمر مفید بالایی دارد. عمر وایرها بر اساس نوع و کیفیت ساخت متغیر است. شرکت‌های سازنده وایر روی بسته‌بندی میزان عمر مفید را بر حسب کارکرد خودرو درج می‌کنند. به‌طور میانگین باید گفت وایرها تا ۵۰ هزار کیلومتر به عنوان متوسط کارکرد خودرو، کارایی خود را حفظ می‌کنند. البته فاکتورهای جانبی مثل میزان حرارتی که وایر در معرض آن قرار می‌گیرد و همچنین مقدار ولتاژ جریان عبوری، تاثیر مستقیم بر عمر مفید وایر خودرو دارد.
علائم خرابی وایر خودرو
خراب بودن وایر خودرو نشانه‌ها و علامت‌هایی دارد که عبارتند از:
- استارت بد خودرو، به‌ویژه در روزهای سرد سال
- ریپ زدن ماشین و لرزش موتور
- کپ کردن خودرو هنگام حرکت اولیه
- شتاب‌گیری ضعیف و دور نگرفتن موتور
- افت توان موتور و عدم کشش مناسب در سربالایی‌ها
- احتراق ناقص و خروج دود بیشتر از اگزوز
- افزایش مصرف سوخت
- افزایش دمای کارکرد موتور
- ذوب شدن سر شمع‌ها
- جرم گرفتن سر پیستون‌ها
- خرابی اگزوز و کاتالیست
- سه کار کردن موتور
زمان تعویض وایر شمع
برای تعویض وایر شمع خودرو نمی‌توان زمان دقیقی را تعیین کرد، اما در بالا اشاره کردیم که میانگین عمر این قطعه حدود ۵۰ هزار کیلومتر است. این رقم بسته به شرایط و فشاری که وایرها تحمل می‌کنند، می‌تواند کمتر یا بیشتر باشد. بهترین روش برای تشخیص زمان تعویض وایر شمع خودرو، توجه به نشانه‌های خرابی آن است. تعویض به موقع این قطعه، سبب کاهش مصرف سوخت خودرو خواهد شد.
نگهداری از وایر شمع
بدیهی است که عملکرد درست وایرها، از ورود صدمه به سایر اجزا و تحمیل هزینه بیشتر به مالک جلوگیری می‌کند. با رعایت نکات زیر می‌توان میزان سلامتی و عمر وایر شمع خودرو را افزایش داد:
- جلوگیری از برخورد اجسام تیز و برنده با وایرها
- پیشگیری از تماس با قسمت‌های داغ موتور و یا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض حرارت بسیار بالا
- خودداری از خم کردن، تا کردن و پیچاندن وایرها
- خودداری از دستکاری روکش یا سر وایر
- خرید وایر مرغوب و باکیفیت از برندهای معتبر در صورت نیاز به تعویض
تاثیر شمع و وایر در شتاب خودرو
هر گونه اختلال در عملکرد وایرها، بر عملکرد شمع‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. این امر نیز به نوبه خود باعث احتراق ناقص یا نامنظم می‌شود که یکی از پیامدهای آن، افت قدرت و توان موتور خواهد بود. وقتی که قدرت موتور کاهش پیدا کند، شتاب‌گیری خودرو هم کندتر از قبل می‌شود.
کابل وایر کلاس F خودرو
وایر شمع خودرو تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارد. یکی از این تقسیم‌بندی‌ها بر مبنای میزان مقاومت در مقابل دما و حرارت است و شامل کلاس‌های A تا F می‌شود. در این تقسیم‌بندی وایر کلاس A کمترین و وایر کلاس F بیشترین مقاومت را در برابر حرارت دارد. اگر بخواهیم بیشتر وارد جزئیات شویم، باید بگوییم وایر کلاس A می‌تواند تا دمای ۱۰۵ درجه را تحمل کند. این رقم برای وایر کلاس F برابر با ۲۵۰ درجه است. خوشبختانه اکثر وایرهای معتبر موجود در بازار از نوع کلاس F است. در جدول زیر می‌توانید کلاس‌بندی وایرها را ببینید.
| کلاس کابل | حداکثر دمای قابل تحمل به سانتی گراد |
| A | ۱۰۵ |
| B | ۱۲۰ |
| C | ۱۵۵ |
| D | ۱۸۰ |
| E | ۲۲۰ |
| F | ۲۵۰ |
چنانچه نیاز به تعویض وایر بود، پیشنهاد می‌شود به سراغ وایرهای کلاس F بروید. اگر به هر دلیلی این نوع وایر در دسترس نبود، پیشنهاد می‌شود از وایرهای کلاس C به بالا و حتما از برندی معتبر بخرید.
نتیجه گیری
وایر شمع یا کابل احتراق یکی از اجزای مهم سیستم جرقه‌زنی خودرو است. این قطعه در صورت خرابی می‌تواند عملکرد موتور را تا حد زیادی تحت تاثیر بگذارد. بی‌توجهی به خرابی این قطعه، در بلندمدت ممکن است باعث صدمه به موتور یا سایر قطعات سیستم اگزوز شود، امری که افت قیمت خودرو کارکرده را در پی دارد و حتی فروش ماشین را برای مالک دشوارتر می‌کند. خوشبختانه این قطعه خیلی گران‌قیمت نیست و عمر مفید بالایی دارد. از این رو اگر با مشکل خرابی وایر شمع خودرو روبرو شدید، بهتر است در اولین فرصت نسبت به تعویض آن اقدام کنید.
سوالات متداول
وایر شمع چه تاثیری در عملکرد خودرو دارد؟
وایر شمع خودرو با آنکه یک قطعه ساده به‌نظر می‌رسد، ولی می‌تواند فاکتورهایی مثل مصرف سوخت، میزان آلایندگی، توان موتور و شتاب خودرو را تحت تاثیر قرار دهد.
حداکثر عمر وایر شمع چه چقدر است؟
به‌طور میانگین یک وایر استاندارد عمری در حدود ۵۰ هزار کیلومتر دارد. اما با رعایت برخی نکات این رقم افزایش می‌یابد.
نویسنده: سعید علیپور
