گیربکس از مهمترین قطعات فنی خودرو به حساب می‌آید و بسیاری از مواقع پیش آمده که دنده جا نمیرود. این قضیه می‌تواند حرکت ماشین را به کلی با مشکل مواجه کند و دلیل آن نیز به طیف گسترده‌ای از موارد برمی‌گردد که شاید با یک تعمیر ساده برطرف شود یا اینکه نیاز به اوورهال کامل جعبه دنده داشته باشد.
جا نرفتن دنده ماشین دلایل مختلفی دارد و آشنایی با آنها کمک می‌کند تا بتوانید از خودرویتان راحت‌تر و ایمن‌تر نگهداری کنید.
دلایل جا نرفتن دنده ماشین
در گیربکس دستی و جعبه دنده اتوماتیک پیش می‌آید که دنده جا نمیرود. اگر می‌خواهید بدانید چرا دنده ماشین جا نمیرود و با دلایل اصلی جا نرفتن دنده خودرو آشنا شوید، ادامه مطلب را بخوانید.
کلاچ خودرو درگیر نمی شود
برای اینکه دنده به درستی و به نرمی جا برود، کلاچ باید به‌طور کامل درگیر شود و فرایند انتقال نیرو از موتور به جعبه دنده را متوقف کند. در صورتی که کلاچ خودرو به دلیل خرابی دیسک و صفحه یا رگلاژ نبودن سیم کلاچ به درستی عمل نکند و درگیر نشود، حالتی شبیه به نیم کلاچ پیش می‌آید و اجازه جا رفتن دنده را نمی‌دهد.
این مورد برای گیربکس‌های دستی بیشتر اتفاق می‌افتد اما در جعبه‌دنده‌های اتوماتیک مجهز به مبدل گشتاور یا دابل کلاچ نیز ممکن است به دلیل خرابی توربین یا دابل کلاچ جعبه دنده، گیربکس نتواند به درستی دنده بدهد یا با تقه این کار را انجام دهد.
سلونوئید گیربکس آسیب دیده است
گیربکس‌های اتوماتیک معمولی مجموعه‌ای از شیر برقی یا سلنوئید دارند. سلونوئید به عنوان یک شیر الکترونیکی عمل می‌کند و از بدنه، سیم‌پیچ و پیستون تشکیل شده است. سلونوئید در سر راه عبور روغن هیدرولیک به داخل گیربکس قرار می‌گیرد و سر موقع آن را باز و بسته می‌کند تا فشار روغن بتواند در لحظه نیاز دنده‌ها را تعویض کند. اگر سلونوئید گیربکس اتوماتیک خراب شود، دنده جا نمیرود و گیربکس ممکن است با تقه یا خرابی کامل همراه شود.
کم شدن سطح واسکازین گیربکس
وجود میزان کافی روغن در گیربکس برای نرم کار کردن و جا رفتن صحیح دنده‌ها کاملا ضروری است. اگر واسکازین به اندازه کافی در گیربکس موجود نباشد یا بیش از حد کثیف و سطح آن کم شود، دنده‌ها به درستی جا نمی‌روند و باید واسکازین گیربکس تعویض شود.
ماهک دنده آسیب دیده است
گیربکس‌های دستی یا دابل کلاچ معمولا به مکانیزم قدیمی جهت انتقال نیروی دست راننده یا فرمان ایسیو مجهز هستند تا تعویض دنده انجام شود. ماهک داخلی دنده در بین دنده‌ها روی میل ماهک قرار می‌گیرد و اجازه می‌دهد نیروی دست راننده به کشویی دنده‌های داخلی گیربکس برسد تا بتوان دنده را تعویض کرد.
البته ماهک دنده‌های بیرونی گیربکس‌های دستی نیز در صورت خرابی اجازه تعویض دنده را به شما نخواهند داد و باعث جا نرفتن دنده ماشین می‌شوند. در این شرایط معمولا اهرم تعویض دنده بسیار شل می‌شود و در جای خود به راحتی حرکت می‌کند.
دنده برنجی خراب
اگر هنگام تعویض دنده، به‌عنوان مثال از یک به دو، سرعت چرخش این دو چرخ‌دنده با یکدیگر برابر نباشد، دنده جا نمیرود. برای حل این مشکل جا نرفتن دنده خودرو، از دنده برنجی یا سنکرون استفاده می‌شود تا هنگام تعویض دنده سرعت چرخش دنده‌ها متعادل شود و دنده بتواند قابلیت تعویض پیدا کند. بنابراین اگر به هر دلیلی دنده سنکرون یا همان برنجی دچار خرابی شود، دنده‌ها به خوبی جا نخواهند رفت.
اشتباهات رانندگی
عادت های بد رانندگی نظیر فشار ندادن کامل پدال کلاچ یا قرار ندادن اهرم تعویض دنده در موقعیت صحیح، می‌تواند باعث جا نرفتن دنده ماشین شود.
عملکرد نادرست دنده ها
هرگونه خرابی در سیستم داخلی گیربکس ناشی از فرسودگی چرخ دنده‌ها و موارد دیگر می‌تواند باعث جا نرفتن دنده خودرو شود که یکی از علائم خرابی گیربکس به شمار برود.
نقص سنسور الکترونیکی
کامپیوتر گیربکس‌های اتوماتیک و ایسیو موتور اطلاعات لازم برای تعویض دنده جهت ارسال به عملگرها را از سنسورهایی نظیر حسگر دور موتور، سنسور کیلومتر، موقعیت سنج دریچه گاز و سیستم‌های الکترونیکی مشابه دریافت می‌کنند. اگر این سنسورها دچار نقص شوند و اطلاعات غلط به گیربکس ارسال کنند، احتمال دارد تعویض دنده به درستی انجام نشود.
خرابی کلاچ های داخلی گیربکس اتوماتیک
معمولا صفحه کلاچ‌های حلقوی داخل گیربکس اتوماتیک بعد از مدتی دچار خرابی و فرسودگی می‌شوند و نمی‌توانند وظیفه خود را به درستی انجام دهند. زمانی که این صفحه کلاچ‌ها می‌سوزند یا خراب می‌شوند، دنده گیربکس اتوماتیک به درستی جا نمیرود یا ماشین با تقه این کار انجام می‌دهد.
خرابی سلکتور گیربکس اتوماتیک
سلکتور گیربکس وظیفه بررسی حالت اهرم دنده و انتقال آن به ایسیو گیربکس را بر عهده دارد. به‌عنوان مثال زمانی که اهرم را در حالت درایو قرار می‌دهید، سلکتور این حالت را به ای سی یو انتقال می‌دهد تا شرایط برای حرکت و تعویض دنده مهیا شود. اگر سلکتور خراب باشد، گیربکس عمل نمی‌کند و در پی آن هیچ دنده‌ای هم جا نمیرود تا ماشین به راه بیفتد. تنظیم نبودن سلکتور نیز می‌تواند حالت مشابهی را به وجود آورد.
شرایط آب و هوایی
گاهی اوقات شرایط آب و هوایی هم روی عملکرد گیربکس تاثیر منفی می‌گذارد. به‌عنوان مثال در آب و هوای بسیار گرم سیستم دابل کلاچ گیربکس دو کلاچه داغ می‌شود و وظیفه خود را به درستی انجام نمی‌دهد، در نتیجه گیربکس نمی‌تواند تعویض دنده را به درستی انجام دهد. همچنین اگر هوا بسیار سرد باشد، احتمال اختلال در عملکرد شیر برقی‌های گیربکس اتوماتیک وجود دارد.
علائم خرابی گیربکس
خرابی گیربکس معمولا با علائم و نشانه‌های همراه است که در ادامه به توضیح مختصر آنها پرداخته‌ایم.
درگیر نشدن دنده خودرو
یکی از مهمترین و پایه‌ای‌ترین علائم خرابی گیربکس، درگیر نشدن دنده خودرو یا بد جا رفتن آن است. البته این مشکل می‌تواند از سیستم کلاچ هم باشد که برای بررسی دقیق نیاز به بازدید توسط یک مکانیک خبره دارد.
سروصدا کردن گیربکس
گیربکس سالم هیچ وقت تعویض دنده را با سر و صدای غیر عادی همراه نمی‌کند. اگر متوجه شدید هنگام تعویض دنده سر و صداهای عجیب غیر عادی به گوش می‌رسد، بدانید که گیربکس خراب شده است.
بوی سوختن از ماشین
بوی سوختگی می‌تواند ناشی از خرابی صفحه کلاچ باشد که یکی از دلایل جا نرفتن دنده به حساب می‌آید. ضمنا سوختن صفحه کلاچ‌های داخلی گیربکس‌های اتوماتیک نیز احتمالا با چنین بویی همراه است که نشانه واضح از خرابی گیربکس خواهد بود.
لغزیدن دنده خودرو
اگر دنده درست جا نرود یا بعد از جا رفتن خلاص شود و به اصطلاح بلغزد، این مورد می‌تواند نشانه خرابی جعبه دنده باشد.
نشتی روغن گیربکس
به هیچ عنوان نباید روغن از اطراف محفظه گیربکس نشتی پیدا کند. اگر روغن گیربکس نشتی داشته باشد، باعث کمبود روغن می‌شود و در نهایت خرابی جعبه دنده را نتیجه می‌دهد.
دلایل تقه زدن گیربکس اتوماتیک
- کمبود روغن جعبه دنده اتومات
- کثیف بودن و دیر عوض کردن روغن
- فشار روغن نامتعادل داخل گیربکس
- خراب شدن ساعتی و شیربرقی های گیربکس AT
- اتصال کوتاه در مدارات و سیم‌کشی‌های جعبه دنده
- خرابی کامپیوتر گیربکس یا TCU
- خرابی صفحه کلاچ‌های داخلی
- مشکلات موتور و ارتباط ناقص ECU با TCU
دلایل بد جا رفتن دنده یک و دنده معکوس
مواردی مثل رگلاژ نبودن کلاچ، کامل فشار ندادن پدال کلاچ، خرابی مکانیزم لیور دنده، سفت بودن روغن، کمبود روغن گیربکس و… می‌تواند به این پدیده منجر شود.
راهکارهای رفع مشکل جا نرفتن دنده خودرو
تنظیم سیم کلاچ، تعویض به موقع روغن گیربکس، تنظیم سلکتور گیربکس اتوماتیک، سرویس روغن و صافی گیربکس اتوماتیک سر موعد، اطمینان از سالم بودن مکانیزم اهرم دنده، تعویض به موقع دیسک و صفحه کلاچ و… می‌توانند در رفع مشکل جا نرفتن دنده خودرو موثر باشند. در غیر این صورت باید جعت تعمیرات به مراکز تخصصی گیربکس مراجعه کنید.
نتیجه گیری
جا نرفتن دنده ماشین جزو مشکلاتی است که احتمال دارد هر لحظه رخ بدهد. گاهی اوقات می‌توان با تنظیم ساده رگلاژ سیم کلاچ یا تنظیم سلکتور گیربکس اتوماتیک این مشکل را برطرف کرد. همچنین تعویض به موقع روغن جعبه دنده و دیسک و صفحه کلاچ گیربکس‌های دستی می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند. توصیه می‌شود هنگام تعویض دیسک و صفحه کلاچ گیربکس‌های دستی، حتما از فروشگاه قطعات و لوازم یدکی خودرو میل ماهک‌های بیرونی گیربکس را نیز تعویض کنید تا با خرابی این قطعات ساده روبرو نشوید و کنار جاده نمانید.
ضمنا برای شناسایی نوع روغن مناسب گیربکس به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید. عادت‌های بد رانندگی نظیر نگرفتن پدال کلاچ تا انتها نیز می‌تواند علت جا نرفتن دنده خودرو باشد که با اصلاح آن این مشکل برطرف می‌شود.
هنگام خرید ماشین کارکرده علاوه بر قیمت خودرو دست دوم از عملکرد سیستم گیربکس آن نیز مطمئن شوید چرا که این مورد می‌تواند از عوامل افت قیمت هنگام خرید یا فروش خودرو باشد.
سوال های متداول
چرا دنده ماشین جا نمیرود؟
این مشکل می‌تواند ناشی از خرابی دنده‌های گیربکس، خرابی دیسک و صفحه کلاچ، تنظیم نبودن سیم کلاچ خودرو، خرابی دنده برنجی در گیربکس دستی یا دابل کلاچ، خرابی شیر برقی در گیربکس اتوماتیک، خرابی سنسورهای الکترونیکی مرتبط با مکانیزم تعویض دنده اتوماتیک و… باشد.
وقتی دنده ماشین جا نمیرود چه کنیم؟
اگر دنده ماشین به هیچ وجه جا نمیرود، نباید اصرار به جا زدن دنده داشته باشید و بهتر است خودرو را با یک یدک‌کش به تعمیرگاه برسانید. البته در گیربکس‌های دستی می‌توان با تنظیم رگلاژ سیم کلاچ این مشکل را در بعضی مواقع برطرف کرد که اگر کمی فنی باشید، این کار به راحتی قابل انجام خواهد بود.
نویسنده: حسین باباپور
