رانندگی یعنی راندن و هدایت وسیله یا حیوان و اصطلاحی است که قدمتی به اندازه تاریخ بشر دارد. این کار از زمانی شروع شد که بشر توانست اسب را اهلی کند و از آن سواری بگیرد و راندن جانورانی اهلی با سرعت بیشتری در زمین مسافرت کند. با اختراع چرخ و سپس ارابه، درشکه و گاری، رانندگی وارد مرحله تازه‌تر و پیچیده‌تری شد و امکانات بیشتری را در اختیار بشر قرار داد. ارابه‌رانی دو سه هزار سال ادامه پیدا کرد تا اینکه در دهه ۱۸۸۰ میلادی با اختراع خودرو توسط بنز، اصطلاحی به نام «رانندگی خودرو» شکل گرفت.
رانندگی خودرو در یک و نیم قرنی که از پدید آمدن آن می‌گذرد، مثل خودرو، دچار تغییرات و تحولات زیادی شده و قانون‌ها و دستورالعمل‌های مختلفی برای این کار تدوین شده است. امروزه، «رانندگی خودرو» کاری است که تعداد زیادی از آدم‌ها هر روز در سراسر جهان انجام می‌دهند.
تعریف رانندگی خودرو
آن طور که در لغت‌نامه دهخدا آمده، رانندگی یعنی «حالت وچگونگی راننده. عمل راننده. کار راننده. راندن وسائط نقلیه و جز آن. فن راندن وسایط نقلیه. اصول و قواعد راندن ماشین و جز آن.»
در فرهنگ زبان فارسی جلوی کلمه راننده نوشته شده «شخصی که براند. که عمل راندن انجام دهد. محرک. حرکت‌دهنده به جلو. فشاردهنده که به جلو برد. که وسایط نقلیه و جز آن را از جایی به جایی برد. که ماشین و گاری و جز آن را براند. که عمل راندن و راهنمایی ماشین و جز آن را به عهده داشته باشد. و در اصطلاح امروز بر کسانی که گاری و درشکه و کالسکه و اتومبیل و جز آن را هدایت می کنند اطلاق می شود، مرادف گاری‌چی و درشکه‌چی و ماشین‌چی. و کلمه شوفر، فرانسه آن است.»
رانندگی در جهان
راننده و رانندگی خودرو کلمات و اصطلاحاتی است که حدود یک قرن پیش وارد زبان رسمی فارسی و مردم کوچه و بازار ایران شد. اما کلمه driver به معنی راننده و driving به معنی رانندگی، برای اولین بار در قرن پانزدهم میلادی برای اشاره به راندن و هدایت حیوانات بارکش مثل اسب به کار رفته است.
رانندگی خودرو وقتی شروع شد که کارل بنز و همسرش برتا، در دهه ۱۸۸۰ میلادی پشت فرمان اولین خودرو با موتور درون‌سوز نشستند. بنز پتنت موتور واگن سه چرخ داشت و به وسیله یک اهرم رانده می‌شد.
اولین راننده‌ای هم که توانست با خودرو فاصله‌ای را بین دو شهر رانندگی کند، برتا بنز بود. این مسافرت بین شهرهای مانهایم و فورزهایم به فاصله ۱۰۶ کیلومتر انجام شد و هدف آن معرفی خودرو بنز به مردم بود.
با ورود شرکت‌های مختلف به صنعت خودروسازی، تعداد ماشین‌ها نیز روز به روز افزایش پیدا کرد، اما همچنان جاده‌های مناسب برای رانندگی کم بود و خودروها نیز قیمت بالایی داشتند. کمپانی خودروسازی فورد در سال ۱۹۰۸ میلادی با عرضه مدل T که قیمت پایینی داشت و دارای بدنه مستحکمی بود، تحولی در صنعت خودرو پدید آورد و بعد از این اتفاق بود که خودرو به وسیله‌ای مصرفی و در دسترس همه مردم تبدیل شد و رانندگی را به کاری روزمره بدل کرد.
تاریخچه گواهینامه در جهان
همان طور که کارل بنز اولین خودرو درون‌سوز تاریخ را ساخت و برتا بنز برای اولین بار فاصله بین دو شهر را رانندگی کرد، اولین گواهینامه رانندگی هم به نام کارل فردریش بنز صادر شد. این گواهینامه در حقیقت برگه‌ای بود حاوی ۱۹ خط نوشته که مجوز استفاده از اتومبیل را به بنز می‌داد و به دلیل شکایت شهروندان از سر و صدا و بوی ماشین صادر شده بود.
تا چندین سال مجوزهای رانندگی به همین شکل بود، تا اینکه در سال ۱۹۰۳ با افزایش تعداد خودروها و برای حفظ نظم و امنیت، اولین گواهینامه اجباری رانندگی خودرو در آلمان و انگلیس صادر شد و چند سال بعد، رانندگان برای دریافت گواهینامه باید امتحان می‌دادند.
رانندگی خودرو در ایران
رانندگی در ایران، تاریخچه‌ای ۴-۵ هزار ساله دارد و به اولین ارابه‌رانانی برمی‌گردد که درشکه‌هایشان را در خیابان‌های شهر باستانی شوش می‌راندند.
اما تاریخچه رانندگی خودرو در ایران در ابتدای قرن بیستم میلادی، مصادف با سال ۱۲۷۹ خورشیدی شروع شد. در این سال، به دستور مظفرالدین شاه دو دستگاه رنو با دو شوفر فرانسوی به سمت ایران حرکت کردند که یکی از آنها در وسط راه خراب شد و یکی به باغشاه تهران رسید. بدین ترتیب اولین افرادی که در ایران رانندگی کردند، دو فرانسوی بودند.
جاده‌های نامناسب و قیمت بالای اتومبیل موجب شده بود تا خرید این وسیله نقلیه فقط از عهده ثروتمندان بربیاید و به همین خاطر در سال‌های پایانی قرن سیزدهم و ابتدای قرن چهاردهم خودروهای چندان زیادی در خیابان‌ها و جاده‌های ایران دیده نمی‌شدند.
با این وجود در همین دوره بود که اولین تصادف رانندگی در ایران رخ داد. در دوم آذر ۱۳۰۵، درویش خان، استاد موسیقی ایران به دلیل برخورد اتومبیل با درشکه‌ای که سوار آن بود، کشته شد. به دنبال همین اتفاق، اجرای قوانین راهنمایی و رانندگی جدی‌تر گرفته شد و قوانین و آیین‌نامه‌های جدیدی به تصویب رسید.
نقطه عطف رانندگی در ایران را باید معرفی و عرضه خودرو پیکان دانست. این سدان جمع و جور در سال ۱۳۴۶ روی خط تولید ایران ناسیونال قرار گرفت و با بدنه محکم و قیمت اقتصادی همان تاثیری را روی صنعت خودرو و رانندگی ایرانی‌ها داشت که فورد مدل T روی فرهنگ رانندگی آمریکایی‌ها گذاشته بود.
گواهینامه رانندگی در ایران
هر چند در آن زمان خودروهای زیادی در کشور وجود نداشت و رانندگی خودرو از عهده هر کسی برنمی‌آمد، اما اولین قانون رانندگی در دهه پایانی قرن سیزدهم خورشیدی، توسط وستد سوئدی، رئیس وقت شهربانی نوشته شد که بیشتر برای درشکه‌ها و گاری‌ها کاربرد داشت.
اما اولین آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی برای خودروها در سال ۱۳۰۷ شمسی، توسط سرتیپ بوذرجمهری، شهردار وقت تهران نوشته شد.
سیف‌الله خان اولین فردی بود که در سال ۱۳۰۸ توانست «کورس شوفری ایران» را با امتیاز «خوب» پشت سر بگذارد و صاحب گواهینامه رانندگی شود. البته داشتن تصدیق (گواهینامه) رانندگی از سال ۱۳۰۵ الزامی بود.
هلن شه‌بنده، اولین زنی بود که در ایران گواهینامه رانندگی گرفت. این ماجرا در سال ۱۳۱۹ رخ داد و سر و صدای زیادی در کوچه و بازار و روزنامه‌ها به پا کرد.
با وجود اینکه اولین آموزشگاه رانندگی از سال ۱۳۰۸ ایجاد شده بود، اما آموزشگاه‌های رانندگی به شیوه فعلی در دهه ۶۰ شکل گرفتند که علاوه بر آموزش رانندگی، وظیفه اجرای امتحان رانندگی را هم بر عهده دارند.
خودرو آینده بدون راننده
صنعت خودرو همراه با پیشرفت هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی جلو می‌رود و شرکت‌هایی مثل تسلا در تلاشند تا خودروهایی بدون راننده بسازند. در این ماشین‌ها، دیگر چیزی به اسم فرمان، پدال گاز و ترمز و جعبه‌دنده برای رانندگی و کنترل خودرو وجود ندارد و همه کارها را هوش مصنوعی انجام می‌دهد و سرنشینان می‌توانند در زمان سفر کتاب بخوانند، بازی کنند، با تلفن همراه حرف بزنند و با خیال راحت بخوابند.
هنوز قوانینی برای خودروهای بدون راننده تدوین نشده و برای این کار باید به این پرسش مهم پاسخ داد: مسئولیت خودرو بر عهده سرنشینان است یا هوش مصنوعی؟
نویسنده: میلاد قزللو
