خودروهای برقی ایرانی، از دیروز تا فردا

خودروهای برقی ایرانی برخلاف عدم نمود آنها در خیابان‌ها بسیار پرتعداد هستند. محصولاتی که عمدتا یا در نتیجه پروژه‌های دانشگاهی به مرحله تولید نسخه اولیه و معرفی رسیده‌اند یا نسخه‌های برقی شده خودروهای داخلی محسوب می‌شوند. اما پرسش این‌جاست که چرا خودروهای برقی ایرانی تاکنون بخت چندانی برای تولید انبوه نداشته‌اند؟ چرا در نمایشگاه تحول صنعت خودرو که نموداری از برنامه‌های آینده خودروسازان ایرانی بود نیز سهم اندکی به این خودروها اختصاص داده شد؟ آیا ایران از توان لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز خودروهای برقی برخوردار است؟

آینده نامعلوم خودروهای برقی ایرانی

چندی پیش حضور یک دستگاه تسلا مدل 3 در ایران ‌خودرو جهت مهندسی معکوس مشهورترین خودرو برقی جهان خبرساز شد. همچنین در سال 1400 شرکت‌هایی چون مپنا با رونمایی از نسخه پلاگین‌هیبرید خودرو شناخته‌شده‌ای چون کیا سراتو قصد داشته‌اند ظرفیت‌های خود در این حوزه را معرفی کنند. پرده‌برداری نمادین از انواع خودروهای برقی ایرانی در حالی انجام می‌شود که آمارهای رسمی از نفوذ 50 درصدی خودروهای الکتریکی در بازارهای جهانی تا 10 سال آینده حکایت دارند و بسیاری از کشورها- حتی در خاورمیانه- سرمایه‌گذاری و اقدامات عملی بسیاری در راستای جایگزین خودروهای سواری احتراقی با انواع الکتریکی صورت داده‌اند. حتی برخی خودروسازان نامی جهان مانند ولوو و جیپ مدعی شده‌اند تا سال 2030 دیگر محصولی مجهز به پیشرانه درون‌سوز تولید نخواهند کرد!

افزون بر اینها بسیاری از کارشناسان مدعی هستند که تا سال 2050 همه خودروها در جهان برقی خواهند شد. در چنین شرایطی آیا بسنده کردن به معرفی و رونمایی نمونه‌های اولیه از خودروهای الکتریکی ایرانی و مانور رسانه‌ای می‌تواند کافی باشد؟ در ادامه مروری خواهیم داشت بر 13 خودرو برقی ایرانی از 2 دهه گذشته تا آینده نزدیک.

آریانا 792، سال 1381

Aryana 792 را باید قدیمی‌ترین و صدالبته جنجالی‌ترین خودرو برقی ایرانی دانست. خودرویی که البته هیچ‌یک از مشخصات فنی مورد ادعای طراح و سازنده آن به اثبات و تائید رسمی نرسید و سازنده‌اش سال‌ها بعد مورد پیگیرد قانونی قرار گرفت. جمشید آرین سازنده آریانا 792 مدعی بود این خودرو می‌تواند ظرف تنها 8.8 ثانیه از سکون به سرعت 100 کیلومتر بر ساعت برسد و باتری‌هایش ظرف تنها 6 تا 8 ساعت به‌طور کامل شارژ می‌شوند! ارقامی که حتی برای یک خودرو برقی امروزی نیز قابل توجه هستند.

قاصدک نصیر، سال 1388

قاصدک نصیر یکی از نخستین خودروهای برخی دانشجویی در ایران بود که در نمای ظاهری از چراغ‌های جلو تیبا و عقب پراید 111 بهره می‌برد. یکی از نکات قابل تامل در طراحی قاصدک، استفاده از سلول‌های خورشیدی روی سقف آن برای تامین انرژی موردنیاز امکانات کابین بود. معمولا خودروهای برقی نیازمند گیربکس نیستند اما در قاصدک نصیر از جعبه‌دنده پراید بدون کلاچ استفاده شد. خودرویی که می‌توانست با یک‌بار شارژ کامل تا 90 کیلومتر پیمایش داشته باشد و به حداکثر سرعت 90 کیلومتر بر ساعت برسد.

مینور، سال 1390

خودرو برقی مینور محصول شرکت خودروسازان جنوب که در 2 مدل هاردتاپ و سافت‌تاپ تولید می‌شد را باید یکی از نخستین خودروهای الکتریکی داخلی دانست. بهره‌گیری سازنده از ورق فلزی نازک و سپرهای پلاستیکی وزن خودرو را کاهش می‌داد اما در مقابل ایمنی آن را نیز با اما و اگرهایی مواجه کرده بود. مینور به‌عنوان خودرویی دونفره از 6 باتری 12 ولتی سود می‌برد. قیمت نسخه مجهز به باتری‌های اسیدی این خودرو در زمان معرفی 600 و قیمت مدل لیتیومی آن 900 دلار اعلام شده بود. پیشرانه برقی مینور 10 اسب‌ بخار قدرت داشت و بیشینه سرعتش نیز 40 کیلومتر بر ساعت بود.

کوادرا Q1، سال 1393

طراحی و ساخت کوادرا Q1 توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین انجام شد. خودرویی کوچک و دونفره با وزن حدود 400 کیلوگرم که براساس نوع باتری می‌توانست پیمایشی بین 100 تا 200 کیلومتر را به ثبت برساند. مدت‌زمان شارژ کامل باتری‌های Q1 نیز 3 ساعت اعلام شده بود. در زمان معرفی ادعا می‌شد کوادراQ1  در صورت تولید انبوه می‌تواند 4500 دلار قیمت داشته باشد. این کوآدروسایکل یا موتورسیکلت چهارچرخ درحقیقت نسخه اولیه یوز به حساب می‌آید.

البرز EV، سال 1393

البرز EV را باید نخستین پراید برقی ایرانی دانست. خودرویی که به همت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بازطراحی شده بود. طراحان این خودرو جعبه‌دنده، پلوس، صفحه‌کلاچ و حتی ترمزهای استاندارد پراید را در راستای کاهش هزینه تولید حفظ کرده بودند. موتور برقی البرز نیز توانی معادل 53 اسب‌ بخار را فراهم می‌کرد. منبع تغذیه این خودرو 14 باتری اسیدی 12 ولتی بودند که درون صندوق ‌عقب قرار می‌گرفتند و شارژ کامل آنها به 2 ساعت زمان نیاز داشت. پیمایش البرز EV، 80 تا 100 کیلومتر اعلام شده بود.

یوز، سال 1395

یوز یک موتورسیکلت چهارچرخ یا کوآدروسایکل است که با استفاده از نقشه‌های منبع‌آزاد رنو توئیزی به تولید رسیده است. همچنین داخلی‌سازی و بازطراحی برخی قطعات یوز توسط استارتاپ پاراکس‌موتور از زیرمجموعه‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین با همکاری دانشگاه صنعتی شریف انجام شده است. نکته مهم درخصوص یوز این است که، خودرو موصوف 5 سال پس از معرفی توانست به‌عنوان نخستین خودرو برقی ایرانی تاریخ‌ساز شود و در قالب محصولی تجاری به خیابان‌ها راه یابد. پیشرانه یوز 20 اسب بخار قدرت تولید می‌کند و بیشینه سرعت آن به 80 کیلومتر بر ساعت می‌رسد. شتاب صفرتاصد این خودرو نیز 20 ثانیه اعلام شده. باتری‌های یوز، محصول شرکت سامسونگ هستند و ظرفیت آنها حدود 7.7 کیلووات‌ساعت است. شارژ این باتری‌ها نیز به حدود 3 تا 3.5 ساعت، زمان نیاز دارد. همچنین با یک‌بار شارژ کامل می‌توانید با یوز به‌طور میانگین 100 کیلومتر در شهر پیمایش داشته باشید.

ساینا برقی، سال 1396

سایپا نسخه برقی ساینا را به‌صورت مشترک با دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و یک شرکت بلژیکی به سرانجام رسانده است. موتور برقی این خودرو 93 اسب‌ بخار قدرت تولید می‌کند و با یک‌بار شارژ کامل آن می‌توان بین 170 تا 210 کیلومتر پیمایش داشت. زمان مورد نیاز برای شارژ باتری‌های ساینا EV با جریان برق شهری 4 ساعت است. شتاب صفرتاصد 12 ثانیه و حداکثر سرعت 130 کیلومتر بر ساعت، از جمله سایر مشخصات فنی ساینا برقی هستند. البته سایپا در نمایشگاه تحول صنعت خودرو از یک خودرو برقی عجیب با نمای جلو ساینا اس و نمای عقب و داشبورد تیبا 2 (هاچ‌بک) نیز با مشخصات فنی مشابه پرده برداشت.

دنا پلاس پلاگین ‌هیبرید (دو نیرو)، 1396

پیشرانه این خودرو از نوع پلاگین هیبریدی است. به این معنا که با برق شهری نیز امکان شارژ خواهد داشت. ایران‌خودرو برای دنا پلاس پلاگین‌ هیبرید از موتور 3 سیلندر یک لیتری بهره گرفته و به این ترتیب مصرف دنا پلاس هیبریدی، به 3.3 لیتر در هر 100 کیلومتر سیکل ترکیبی می‌رسد. برای شارژ باتری‌های دنا پلاس پلاگین‌ هیبرید، اگر از فست‌شارژها استفاده کنید، تنها به 30 دقیقه زمان نیاز دارید. ولی در صورت بهره‌گیری از برق شهری، شارژ کامل باتری‌های دنا پلاس پلاگین هیبریدی حدود 4 ساعت به طول می‌انجامد. این خودرو 122 اسب بخار قدرت و حداکثر 220 نیوتن‌متر گشتاور تولید می‌کند، بیشینه سرعتش برابر با 130 کیلومتر بر ساعت است و در حالت هیبریدی می‌تواند 1000 کیلمتر پیمایش داشته باشد.

رانا برقی، 1398

رانا برقی از یک پیشرانه الکتریکی ۱۲۰ اسب بخاری با گشتاور ۲۲۰ نیوتن‌متر بهره می‌برد. حداکثر سرعت ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت و شتاب صفر تا صد رسمی کمتر از ۱۰ ثانیه نیز از جمله دیگر مشخصات این خودرو هستند. با هربار شارژ کامل باتری‌های رانا برقی، می‌توان ۲۲۰ کیلومتر پیمایش داشت. شارژ کامل باتری‌های این خودرو نیز با برق شهری نزدیک به ۸ ساعت به طول می‌انجامد و به کمک دستگاه‌های شارژ سریع، ظرف 45 دقیقه می‌توان باتری‌های رانا برقی را از صفر تا 80 درصد شارژ کرد.

تارا برقی، سال 1400

تارا برقی یاTara EV  حاصل همکاری ایران‌خودرو و جتکو را باید یکی از مهم‌ترین محصولات الکتریکی آینده بازار ایران دانست. قدرت تارا برقی حدود 107 اسب‌ بخار است و سازنده مدعی شده شتاب صفرتاصد این خودرو زیر 9 ثانیه خواهد بود. همچنین جاسازی باتری‌های 45 کیلووات‌ساعتی در کف خودرو امکان پیمایش 300 کیلومتر با یک‌بار شارژ کامل را برای آن فراهم آورده است.

اکسیژن، 1400

خودرو برقی اکسیژن محصول شرکت خودروسازان جنوب، برخوردار از یک باتری ۸.۶ کیلووات ساعتی است که به کمک آن می‌توان با بیشینه سرعت ۸۵ کیلومتر بر ساعت ۲۲۰ کیلومتر پیمایش داشت. البته سازنده مدعی است باتری‌های بزرگ‌تری نیز در آینده روی اکسیژن نصب خواهد شد که پیمایش و سرعت این خودرو کوچک را تا ۳۴۰ کیلومتر و ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت افزایش می‌دهند. عمر مفید باتری و موتور برقی اکسیژن به‌ترتیب 8 و ۲۰ سال اعلام شده است.

جک جِی 4 برقی، سال 1401

در سال 1399 شرکت کرمان‌موتور با گروه مپنا قرارداد همکاری برای طراحی و تولید یک پیشرانه برقی برای جک جِی 4 به امضا رساند. خودرویی که پلتفرم آن پیش‌تر توسط کرمان‌ موتور خریداری شده بود و اکنون با کدPS1  شناخته می‌شود. خودروسازی کرمان قصد دارد با همکاری شرکت مپنا نسخه‌ای الکتریکی بر مبنای جک جِی 4 را با نامی جدید و ظاهری فیس‌لیفت راهی بازار کند.

کرمان‌موتور مدعی است خودروی برقی PS1 با مصرف ۴۱ کیلووات انرژی در هر بار شارژ و قدرتی معادل ۱۶۷ اسب بخار می‌تواند تا ۳۰۰ کیلومتر پیمایش داشته باشد. مدت‌زمان شارژ باتری‌های این خودرو نیز از طریق شارژرهای خانگی طی کمتر از ۵.۵ ساعت و با استفاده از ایستگاه‌های شارژ سریع شرکت مپنا طی ۴۵ دقیقه انجام می‌شود.

ری ‌را برقی، شاید وقتی دیگر

ایران‌خودرو می‌گوید هم‌زمان با نسخه بنزینی، نسخه برقی ری‌را نیز با کمک شرکت جتکو در حال طراحی است. اما براساس اطلاعات منتشرشده، تولید و عرضه نسخه برقی ری‌را با فاصله از خودرو بنزینی آغاز خواهد شد. باتوجه به نکاتی مانند فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم برای خودروهای الکتریکی، پیش‌بینی می‌شود تولید و عرضه کراس‌اوور برقی ایران‌خودرو به این زودی‌ها امکان‌پذیر نباشد. ری‌را برقی را در کنار پروژه مدرن سدان JX100 باید خودروهای الکتریکی ایران تا حدود 5 سال آینده دانست. اخبار غیررسمی می‌گویند JX100 احتمالا از برخی تکنولوژی‌های تسلا مدل 3 که در کشورمان مهندسی معکوس شده‌اند، بهره می‌برد. البته گویا سایپا نیز در آینده قصد دارد از یک کراس‌اوور الکتریکی رونمایی کند.

بازار خودروهای برقی ایرانی

خودروهای برقی تجاری تاکنون در کشور به‌صورت انبوه عرضه نشده‌ و نمونه‌های هیبریدی وارداتی نیز چندان مورد استقبال خریداران قرار نگرفته‌اند. در ایران مشکلات زیرساختی بسیاری برای شارژ باتری خودروهای الکتریکی وجود دارد و این خودروها عملا در شهرهای کوچک و مسیرهای بین‌شهری نمی‌توانند پاسخگو نیاز مالکان خود باشند. البته اخباری از کوشش‌های شرکت مپنا در راستای توسعه ایستگاه‌های شارژ سریع منتشر شده است؛ اما باتوجه به مشکلات زیرساختی، به نظر نمی‌رسد تا 5 سال آینده این جایگاه‌ها آماده سرویس‌دهی باشند.

همچنین مشکلات کشور در تولید برق شهری و صنعتی بسیاری از خودروسازان و مصرف‌کنندگان احتمالی خودروهای برقی را با این پرسش مواجه کرده است که از اساس می‌توان روی استفاده از خودروهای الکتریکی در ایران حساب باز کرد یا نه؟ موضوعی‌که حتی در صورت عرضه این قبیل خودروها در تیراژ بالا بازار آنها را در نسخه‌های صفرکیلومتر و کارکرده با تهدید جدی مواجه خواهد کرد.

افزون بر اینها قیمت بالای باتری‌های لیتیومی در نمونه‌های مدرن خودروهای الکتریکی با توان پیمایش بالا، در حال حاضر مشکل بازاریابی آنها را در ایران پررنگ‌تر از بازارهای جهانی نشان می‌دهد.

سخن پایانی

براساس آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفت، شاید بتوان گفت تا تولید انبوه خودروهای برقی در ایران بیش از یک‌دهه فاصله در پیش خواهیم داشت. درحقیقت تنها زمانی می‌توان روی تولید و استفاده گسترده از این قبیل خودروها حساب باز کرد که عمده برق کشور را بدون سوزاندن سوخت‌های فسیلی و با استفاده از منابع پاک انرژی‌های تجدیدپذیر جنبشی، بادی، هسته‌ای و خورشیدی به تولید برسانیم.

استفاده گسترده از خودروهای برقی‌ای که از انرژی الکتریکی حاصل از سوزاندن سوخت‌های فسیلی نیرو می‌گیرند اگر عاملی برای تخریب بیشتر نباشد، دردی از دردهای محیط زیست ایران دوا نمی‌کند. به‌این‌ترتیب شاید در شرایط حاضر، تمرکز بر تولید خودروهای بنزینی کم‌مصرف با آلایندگی پایین، دوگانه‌سوز (گاز و بنزین) و انواع هیبریدی و پلاگین هیبریدی قدمی منطقی‌تر به‌سوی آینده‌ای عاری از سوخت‌های فسیلی آلاینده باشد.

تهیه و تنظیم: تیم تولید محتوا خودرو45