پیکان، شاید با شنیدن این اسم ته دل خیلی‌ها خالی شود، جوان، میانسال و کهن سال؛ فرقی نمی‌کند، همه با این خودرو خاطره دارند.
پیکان یکی از خودروهای جدانشدنی از حافظه ایرانیان است. حالا که ما تاریخچه این خودرو نوستالژیک را می‌نویسیم، سالهاست که از توقف تولید آن می‌گذرد و نام این خودرو قوی و دلفریب از خط تولید کارخانه ایران خودرو خط خورده است اما در حافظه مردم ایران همچنان می‌درخشد و خیابان‌هایی در شهرهایی از این مرز و بوم همچنان زیر پای خودروی خاطره انگیز ایرانی است.
پیکان، قبل از فرود
پیکان قبل از ورود به ایران، ۱۲ سال در انگستان تولید می‌شد که عمر درازی برای آن بود. تولیدکنندگان پیکان پول زیادی برای تغییر آن نداشتند و سعی می‌کردند با ایجاد تغییر در فیس لیفت آن مشتری جذب کنند. در طول آن ۱۲ سال، پیکان علاوه بر انگلیس در ونزوئلا، نیوزلند، مالتا، استرالیا و پرو نیز خط تولید داشت و در آن کشورها نیز تولید می‌شد. پیکان قبل از ورود به قلب ایرانیان با نام‌های دوج، کرایسلر، هامبر، سینگر، هیلمن و سان بیم فروخته می‌شد که هر کدام از این برندها زیر مجموعه‌ای برای خود داشتند که کمی عجیب و دور از انتظار است اما در آن زمان انگلیس این اتفاق بسیار رایح بود؛ چراکه تغییر پلتفرم هزینه بسیاری به همراه داشت و از سویی دیگر جذب مشتری تنها با ارائه یک مدل ممکن نبود بنابراین تولیدکنندگان پیکان سعی می‌کردند طیفی از پیکان را در مدل‌های مختلف جای دهند و به این صورت برای این خودرو مشتری جذب کنند. آنچه که به نام پیکان وارد ایران شد پلتفرم اَرو است که با احتساب زیر مجموعه‌هایش ۵۰ مدل مختلف داشت.
پیکان و فرود به قلب ایران
۲۳ اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۶ بود که پهلوی دوم خط تولید پیکان در ایران را افتتاح کرد و پیکان به صورت رسمی وارد خط تولید ایران شد. دولت در آن زمان عزم بسیار جدی داشت که خودرو بسازد برای همین با کسانی که می‌توانستند این کار را انجام دهند وارد مذاکره شد. همان سال‌ها قراردادی با شرکت روتس بسته شد که به واسطه آن خودرویی به نام «پیکان» در ایران تولید شود. شرکت روتس
آن زمان اتومبیل خرید و فروش می‌کرد و نکته قابل توجه این است که پیکان در آن زمان تنها ۱۳ هزار تومان بود.
خودرویی لوکس برای تمام اقشار
پیکان قبل از انقلاب اسلامی ایران خودرویی لوکس بود که تمام اقشار از آن استفاده می‌کردند. برای مثال امیرعباس هویدا یکی از سرشناسانی است که از خودرو پیکان استفاده می‌کرد. قیمت مناسب این خودرو یکی از دلایلی بود که توجه عام و خاص به این خودرو جلب شد. آمار دقیقی از تعداد پیکان تولید شده قبل از انقلاب اسلامی ایران در دست نیست اما به نظر می‌رسد تولید پیکان خیلی زود همه گیر شد و این محصول ایران ناسیونال سابق (ایران خودرو) خیلی زود در شهرهای مختلف کشور حضور یافت و سیمای شهرها را با ظاهر خود عجین کرد.
پیکان چراغ بنزی
پیکان تولید شده در ایران دقیقا همان پیکانی نبود که در انگلستان تولید می‌شد برای مثال در پیکان دولوکس زه کشی و سپرها از مدل هامر بود، تودوزی از هیلمن، داشبورد و فرمان از سینگر و بخش‌هایی از آن مختص ایران بود. سرسیلندرهای موتور ۱۷۲۵ سی سی این خودرو محبوب چدنی شدند و برای حل مشکل جوش آوردن آن، رادیاتور دولول به چهارلول تغییر یافت.
در طراحی و تولید پیکان سعی شد که محصولی مناسب با ایران تولید شود. پیکان در سال ۱۳۵۱ با چراغ گرد معروف به چراغ بنزی تولید می‌شد که پس از این سال یا فیس لیفت جدید و چراغ‌های مربعی به بازار عرضه شد. پس از استقبال از پیکان، این خودرو در دو مدل هیلمن و جی تی که در ایران به پیکان جوانان شهرت یافت، عرضه شد. این مدل از پیکان با دو چراغ گرد به بی ام و شباهت داشت و در واقع طرح هیلمن جی ال اس روی موتور هیلمن جی تی سوار شده بود.
تولید وانت پیکان، یک خودرو کاملا ایرانی
در طول ۱۲ سال تولید پیکان در انگلیس، تغییراتی روی آن اعمال می‌شد که این تغییرات در ایران محسوس نبود. اتفاق ویژه‌ای که در ایران رخ داد، تولید وانت پیکان بود. این خودرو مختص ایران است و مدل وانت این خودرو به نام دوج هاسکی در آفریقای جنوبی تولید می‌شد و شباهت بسیاری به پیکان وانت ایرانی داشت.
هیلمن، برنده مسابقه رالی!
در سال ۱۹۶۸ بود که بزرگترین رالی اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم برگزار شد. این مسابقه رالی 17 هزار کیلومتر داشت و یک ماه به طول می‌انجامید و ۱۰۰ خودرو از کمپانی‌های معروف از جمله بنتلی، پورشه، رولزرویس و… در آن حضور داشتند که شرکت‌های انگلیسی نیز یکی از حاضران در این مسابقات بودند.
مسیر رالی از ترکیه وارد تبریز می‌شد. کرایسلر در آن سال‌ها شرکت روتس را خرید تا از رقیبان خود عقب نماند و شرکت روتس به کرایسلر-روتس تغییر نام داد و در طول مسابقه لوگوی کرایسلر روی هیلمن‌ها وجود داشت. این دو هیلمن در تهران و در کارخانه ایران ناسیونال سرویس می‌شدند. در روز آخر مسابقه یکی از هیلمن‌ها در رده دوم بود و سیتروئن که اول بود تصادف شدیدی داشت و از ادامه مسابقه باز ماند و هیلمن برنده این رالی شد. این پیروزی به مدیران کرایسلر-روتس ثابت کرد که هیلمن یک خودرو قوی است. هیلمن‌های شرکت کننده در این مسابقه کاربراتوری بودند و پس از مسابقه تصمیم گرفته شد که مدل جی تی آن وارد بازار شود که همان پیکان جوانان معروف در ایران بود.
سال‌های رکود برای پیکان
مونتاژ پیکان در ایران تا سال ۱۳۶۴ ادامه داشت تا اینکه خط تولید پیکان در کرایسلر انگلستان متوقف و با پژو ادغام شد در نتیجه این ادغام، ایران خودرو با دستگاه انتقال قدرت اصلی مواجه شد و تولید پیکان از ۷۰ هزار دستگاه به سه هزار دستگاه در سال ۱۳۶۸ رسید. پس از این رکود، کارخانه پژو موافقت کرد که ایران خودرو موتور و سیستم تعلیق پژو ۴۰۵ را روی بدنه پیکان به کار برد و به تولید پیکان ادامه دهد و این خودرو محبوب ایرانی‌ها به این صورت ۶ سال تاب آورد. پس از ساخت قطعات لازم پیکان، تولید این خودرو ۱۳ سال ادامه داشت و در سال ۱۳۸۴ پیکان با تولید ۲ میلیون و ۲۹۵ هزار دستگاه با کارخانه ایران خودرو خداحافظی کرد و آخرین پیکان تولید شده راهی موزه شد.
مدل‌های مختلف پیکان
پیکان جوانان
استقبال ایرانیان از پیکان سبب شد که در اوایل دهه ۵۰ پیکان جوانان نیز به خط تولید پیکان وارد شود. هیلمن هانتر جی تی یا پیکان جوانان با دو کاربراتور سرعت و شتاب بیشتری داشت. این خودرو در جلو پنجره دارای چهار چراغ جلو بود داشبورد آن با مدل‌های قبلی تفاوت داشت.
پیکان کار
پیکان کار یکی از مدل‌های پیکان بود که در دهه ۵۰ تولید شد. این خودرو مخصوص افرادی بود که در محیط صنعتی کار می‌کردند.
پیکان کارلوکس
پس از انقلاب اسلامی، کارخانه ایران خودرو از برادران خیامی گرفته شد و به مالکیت دولت درآمدو محصولات آن با کاهش به دو نوع سدان و وانت خلاصه شد. ایران خودرو با قطعاتی که داشت یک خودرو جدید به نام کارلوکس ساخت.
پیکان دولوکس
این مدل یکی از مدل‌های معروف و اولیه پیکان بود. که سپر آن شمشیری و فرم آن کبریتی بود.
پیکان اتوماتیک
این پیکان چیزی شبیه به پیکان دولوکس بود و تنها تفاوت آن در قدرت موتور، گیربکس اتوماتیک و چهار دنده و شیشه برقی بود.
دولوکس فیس‌لیفت
از سال ۱۳۵۹ پیکان با تغییری که در ظاهر هانتر به وجود آورده بود این خودرو را تولید کرد.
پیکان پژویی
در سال ۱۳۷۰ ایران خودرو با استفاده از موتور و سیستم تعلیق پژو ۵۰۴ روی بدنه پیکان نوع جدیدی از این خودرو را تولید کرد که به پیکان پژویی معروف شد.
پیکان ۱۶۰۰
تولید این پیکان از فروردین ۱۳۶۵ آغاز شد.
وضعیت پیکان پس از توقف تولید
پس از توقف تولید پیکان در سال ۱۳۸۴ خودروهای ال ۹۰، چری کیوکیو۶ و پژو روآ به عنوان جانشین پراید معرفی شدند که به دلیل قیمت بالا، هرگز مورد استقبال قرار نگرفت. با اینکه سال‌ها از توقف تولید پیکان در ایران می‌گذرد اما همچنان این خودرو با رنگ‌های مختلف در خیابان‌های ایران حضور دارد.
نویسنده: شقایق صفی خانی
