صنعت خودروسازی که هماکنون شاهد آن هستیم، با آنچه در ابتدای قرن بیستم در حال شکلگیری بود، بسیار تفاوت دارد. آغاز صنعت خودروسازی مدرنی که امروزه میشناسیم، با حضور تعداد اندکی از برندهای اولیه آمریکایی و اروپایی همراه بود. نه خبری از تویوتا بود، نه هیوندای و نه لانه زنبور بزرگ چینیها در این حوزه بسیار شلوغ.
شرکت جنرال موتورز به عنوان بزرگترین قطب خودروساز آمریکای شمالی (از دیدگاه حجم و تیراژ فروش)، حتی از برخی دیگر شرکتهای آمریکایی نظیر اولدزمبیل، فورد و بیوئیک نیز جوانتر است. در ادامه با تاریخچه شکلگیری برند پرآوازه جنرال موتورز (General Motors) به عنوان یکی از بزرگترین غولهای تاریخ خودروسازی جهان آشنا خواهید شد.
تاسیس: ۱۹۰۸ میلادی
داستان تاسیس شرکت خودروسازی جیاِم از شهرت شرکت درشکهسازی دوران-دورت به مالکیت ویلیام دورانت (W.C. Durant) و علاقه بسیار شدید وی به گسترش و پیشرفت این صنعت آغاز شد، اما پیش از تحقق تغییر و بروز اتفاقی در راستای علاقه دورانت، رقیب تجاری او با نام جیمز وایتینگ (J.H. Whiting) که مالک شرکت درشکهسازی فلینت واگن وُرکز (Flint Wagon Works) بود، کمپانی خودروسازی نوپایی به نام بیوئیک (Buick) را در سال ۱۹۰۴ به دورانت فروخت.
اما دورانت در سال ۱۹۰۸ شرکتی تحت عنوان جنرال موتورز (با الهام از نامگذاری جنرال اکتریک) را با همکاری چارز استوارت مات (C.S. Mott / شهردار دو دوره ۵۰ و ۵۵ام فلینت ایالت میشیگان) و فردریک اسمیت (F.L. Smith / از بنیانگذاران اولدزمبیل سابق و مدیر اتحادیه خودروسازان مجوزدار) بنا نهاد که از همان ابتدا به عنوان یک هلدینگ ایفای نقش کرد و اولین زیرمجموعه آن نیز همان برند بیوئیک بود که وایتینگ به دورانت فروخته بود. ایده فعالیت یک شرکت با سیستم هلدینگ در آن زمان بسیار جدید بود و از این رو اقدام ویلیام دورانت انقلابی در شیوه مدیریتی شرکتهای صنعتی به شمار میآمد.
با توجه به موفقیتهای بیشمار و شهرت بسیار زیاد سه بنیانگذار آغازین جنرال موتورز، یعنی دورانت، مات و اسمیت، این سه چهره در زمره مشاهیر صنعتی آمریکای مدرن قرار دارند.
بلندپروازی دورانت
پس از تاسیس موفقیتآمیز جنرال موتورز در ساختار هلدینگ، دورانت فشار بسیاری به هیات مدیره آورد تا این هلدینگ را گسترش دهد. در نتیجه پس از بیوئیک، به سراغ برند مشهور و معتبر اولدز موتور وُرکس (Olds Motor Works / نام پیشین برند اولدزمبیل) و سپس برندهای کادیلاک، المور (Elmore)، وِلک (Welch)، کارترکار، اوکلند (نام پیشین برند پونتیاک)، شرکت رپید موتور و کمپانی ریلاینس (نام پیشین GMC) رفت که همه آنها تا حدود سال ۱۹۱۰ به تملک هلدینگ جنرال موتورز درآمدند.
دورانت حتی برای خرید فورد موتور نیز اقدام کرد، اما برای این کار رقمی معادل دو میلیون دلار کم داشت. فشار وارده از سوی دورانت برای گرفتن وام از بانکهای حامی جنرال موتورز به جایی رسید که ریسک ورشکستگی احتمالی، به رای هیات مدیره برای خروج دورانت از این هلدینگ در سال ۱۹۱۰ منجر شد.
پس از خروج دورانت از جنرال موتورز، او با لوئیس شورولت (L.J. Chevrolet / راننده سوئیسی-آمریکایی مسابقات اتومبیلرانی) برند شورولت را تاسیس کرد، اما این همکاری به دلیل اختلاف میان دوانت و شورولت، با خروج لوئیس شورولت از شرکت در سال ۱۹۱۵ پایان یافت.
در سال ۱۹۱۶ جنرال موتورز با انتقال کامل دفتر اصلی خود از فلینت به دیترویت، برای همیشه در آنجا ساکن شد. سپس، این شرکت با عرضه عمومی سهام در همان سال به یک هلدینگ سهامی عام تغییر ماهیت داد. در سال ۱۹۱۷ برند شورولت در جایگاه قابل قبولی قرار داشت و از سوی جنرال موتورز به تملک در آمد. در عوض ویلیام دورانت نیز بخشی از سهام جنرال موتورز را خریداری کرد که بار دیگر او را در جایگاه هیات تصمیمگیرنده این هلدینگ قرار داد.
سلون به جای دورانت
در سال ۱۹۲۰ دورانت بار دیگر از سوی اعضای هیات مدیره حذف و این بار با آلفرد سلون (A. P. Sloan) جایگزین شد. در این دوران جنرال موتورز با شدت و قدرت تمام در رقابت سنگین و جدی با فورد بود. سلون با مدیریت برجسته و دقیق خود موفق شد تغییرات سالانه و تولید متوالی مدلهای نوین را برنامهریزی کند که نتیجه آن ایجاد بازار برای خودروهای دست دوم و کارکرده بود. او همچنین سیستم قیمتگذاری خودروها بر اساس مدل و سال تولید را بنا نهاد که توسط تمامی خودروسازان امروزی به کار گرفته میشود. بر اساس شیوه و سیاست قیمتگذاری سلون، برندهای شورولت، پونتیاک، اولدزمبیل، بیوئیک و کادیلاک از ارزانترین به گرانترین طبقه بندی میشدند.
به دلیل بدعتگذاریهای بسیار، سلون یکی از مشهورترین و برجستهترین مدیران صنعت خودروسازی جهان و یکی از موثرترین مدیران جنرال موتورز به حساب میآید.
توصیف تغییرات مدیریتی و گسترش و کاهش زیرمجموعه برندهای شرکت جنرال موتورز به راستی نیازمند چندین کتاب مجزا است، اما آنچه تا اینجا بیان شد، مختصری از مهمترین بخشهای تاریخی پیرامون شکلگیری ریشههای جنرال موتورز تا پیش از جنگ جهانی دوم بود.
جنرال موتور و طراحی مدرن
در سال ۱۹۲۷، یکی از محصولات جنرال موتورز از زیرمجموعه کادیلاک با نام لاسال (LaSalle) با موفقیت چشمگیری در بازار مواجه شد. این موضوع در نگاه سلون به خوبی جلوه کرد و او را بر آن داشت تا بخش «هنر و رنگ» را تاسیس کند و طراح کادیلاک لاسال محبوب و پرفروش را در صدر مدیریت این واحد نوین بگذارد.
بخش هنر و رنگ در حقیقت همان بخش طراحی خودرو در شرکتهای امروزی است، اما مدیر این بخش کسی نبود جز هارلی اِرل (Harley Earl) افسانهای. هارلی ارل اولین شخص در تاریخ خودروسازی جهان بود که به مدیریت بخش طراحی یک خودروسازی بزرگ گماشته میشد.
اما شهرت اصلی او در سه موضوع مهم خلاصه میشود. اول آن که ارل استاندارد سبک طراحی نوینی در خودروسازی را به جهان معرفی کرد. استانداردی اصولی و کاملا حسابشده که حتی امروزه به عنوان اصول ابتدایی طراحی صنعتی حوزه خودرو به علاقهمندان این رشته آموزش داده و در صنعت خودرو نوین قرن بیست و یکم همچنان استفاده میشود.
دوم، ارائه سبک طراحی مفهومی یا کانسپت (Concept) در صنعت خودرو جهان است. خودروهای مفهومی خودروهایی هستند که به منظور ارائه آخرین دستاوردها در زمینه تکنولوژی، طراحی، صنعت و خودنمایی توانمندیهای صنعتی طراحی میشوند و هدف نهایی آنها الزاما ورود به خط تولید نیست. این سبک طراحی بهخصوص در سالهای پس از ۲۰۰۰ بسیار مورد توجه صنعت خودروسازی جهان قرار گرفت و درصد قابل توجهی از خودروهای طراحیشده در هر سال را تشکیل میدهد.
موضوع سوم، طراحی گروهی از زیباترین خودروهای آمریکایی تاریخ، بهویژه در دو زیر برند کادیلاک و بیوئیک است. خودروهایی که در دهههای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ از سوی شخص هاری ارل قلم خوردهاند، از شاهکارهای دوران اوج خودروسازی آمریکا به حساب میآیند.
خوشبختانه ارل شخصیت یکهتازی نبود. او طراح مستعد و برجسته دیگری را به استخدام بخش طراحی جنرال موتورز درآورد و شخصا زیر بال و پر گرفت. این فرد کسی نبود جز بیل میچل (Bill Mitchell). میچل در زمان استخدام تنها ۲۴ سال سن داشت، اما پس از پایان مدیریت هاری ارل در سال ۱۹۵۸، به دلیل استعداد بسیار زیاد در زمینه طراحی و البته شباهت سلیقه به شخص ارل، مستقیما به جایگاه مدیریت طراحی جنرال موتورز منصوب شد.
آثار این دو طراح به اندازهای به یکدیگر نزدیک است که تشخیص طرحهای آنها از یکدیگر بسیار دشوار است. در مجموع دوران طراحی ارل و میچل در کنار یکدیگر به زیباترین عصر طراحی جنرال موتورز و تولید محصولات لوکس، بزرگ و خطوط قوطی کبریتی آمریکایی شهره است.
دفتر مرکزی جنرال موتورز
دفتر مرکزی جنرال موتورز، یک مجموعه آسمانخراش در مرکز شهر دیترویت در ایالت میشیگان آمریکا است که از هفت برج متصل به یکدیگر در کنار رودخانه دیترویت تشکیل شده و با نام مرکز رنسانس جنرال موتورز (GMRenCen) شناخته میشود. این مجموعه برج اداری-تجاری-تفریحی با نزدیک به ۵۱۶ هزار مترمربع زیربنا بزرگترین مجموعه تجاری جهان به حساب میآید و همچنین شامل مرتفعترین هتل نیمکره غربی است.
ساخت این مجموعه عظیم در سال ۱۹۷۳ میلادی آغاز شد و با هزینه ۳۳۷ میلون دلاری و کار پیوسته ۷۰۰۰ کارگر و در سبک معماری خشن و مدرن در سال ۱۹۷۷ به پایان رسید. دو برج کوچکتر کنار آن با نامهای برج ۵۰۰ و برج ۶۰۰ در سال ۱۹۸۱ به آن افزوده شد. ارتفاع ساختمان اصلی (هتل جنرال موتورز) با احتساب آنتن مخابراتی، ۲۳۰ متر است. ساختمان مرکزی جنرال موتورز تماما با شیشه پوشیده شده و در مجموع ۱۸۶ هزار متر مربع شیشه و ۳۱۰ هزار متر مکعب بتن در ساخت آن به کار رفته است. این مجموعه عظیم همچنین یکی از بزرگترین موزههای خودروی دنیا یعنی موزه جنرال موتورز را با نام نمایشگاه جهانی جنرال موتورز در دل خود دارد.
جنرال موتورز در جهان
جنرال موتورز به عنوان بزرگترین شرکت خودروسازی در قالب هلدینگ، در گذر زمان شرکتهای بسیار زیادی را تحت تملک خود داشت و بسیاری را یا فروخت، یا ادغام کرد و یا بنا به دلایل مختلف متوقف ساخت.
آنچه برای سادهسازی درک عظمت و ابعاد غیرقابل تصور این خودروساز میتوان انجام داد، تقسیم فعالیتهای این شرکت در سراسر جهان در قالب سه قاره مهم آمریکای شمالی (ایالات متحده آمریکا و کانادا)، استرالیا و اروپا و البته کشور بزرگ چین است. اگرچه این شرکت در آمریکای لاتین و شرق آسیا نیز فعالیت میکند، اما اهمیت فعالیت آن در چهار مکان ذکرشده به مراتب بیشتر است.
در ادامه به صورت مختصر به معرفی مهمترین برندهای زیرمجموعه جنرال موتورز در جهان خواهیم پرداخت.
جنرال موتورز آمریکا
کادیلاک
زیرمجموعه لوکس جنرال موتورز در ۱۹۰۲ تاسیس شد و یکی از لوکسترین برندهای خودروسازی تاریخ و رقیب اصلی لوکسسازان اروپایی نظیر بنتلی، رولزرویس و مرسدس بنز به حساب میآید. نام کادیلاک به دلیل کیفیت تولید بالا، لوکسگرایی و پیشگامی در ارائه تکنولوژیهای فراتر از زمان به عنوان یک واژه مستقل در قالب صفت و به معنای کالای لوکس به فرهنگ واژگان انگلیسی وارد شد.
شورولت
شورلت، برند عمومی و اقتصادی جنرال موتورز و در سال ۱۹۱۱ پایهگذاری شد و طیف گسترده محصولات آن از خودروهای خانوادگی و روزمره تا ماشینهای سوپراسپرت، آفرودی و چندمنظوره را شامل میشود.
اولدزمبیل
یکی از قدیمیترین برندهای خودروساز آمریکایی در ۱۸۹۷ شکل گرفت و از برندهای پیشگام در عرضه تکنولوژی، امکانات رفاهی و ایمنی و متخصص در زمینه تولید خودروهای دیفرانسیل جلو به شمار میآمد.
بیوئیک
برند نیمهلوکس جنرال موتورز سال ۱۸۹۹ راهاندازی شد و از دیدگاه جایگاه یک سر و گردن پایینتر از کادیلاک و یک پله بالاتر از اولدزمبیل قرار داشت.
پونتیاک
برند اسپرت جنرال موتورز در ۱۹۲۶ وارد صنعت خودرو شد و یکی از معتبرترین، محبوبترین و مطلوبترین برندهای اسپرتساز جنرال موتورز و متخصص در زمینه تولید خودروهای کوپه و سدان شناخته میشد.
جی ام سی
برند تجاریساز و شاسیبلندساز جنرال موتورز در ۱۹۱۹ شکل گرفت. این برند به صورت تخصصی در زمینه خودروهای تجاری سبک و نیمه سنگین و همچنین شاسیبلند فعالیت میکند و فاقد محصولات سواری است. با این حال در زمینه خودروهای نیمه سنگین و شاسی بلند به عنوان برادر محصولات مشابه شورولت شناخته میشود.
هامر
برند شاسی بلندساز جنرال موتورز در سال ۱۹۹۲ معرفی شد. هامر نسخه عمومی و شهری خودرو نظامی HMMWV نیروهای زمینی ارتش آمریکا بود که به دلیل ابعاد خارجی فراتر از استاندارهای رایج زمان، به عنوان بزرگترین و توانمندترین شاسیبلند تاریخ شناخته میشود. این برند بعد از سالها غیبت به یکی از زیرمجموعههای برند جیامسی در بخش شاسیبلند تمام الکتریکی بدل شد.
سترن
خودروساز کوچک و اقتصادی جنرال موتورز سال ۱۹۸۵ بنیان گذاشته شد. هدف از تاسیس برند سَتِرن رقابت مستقیم با خودروهای ژاپنی سایز کوچک وارداتی در آمریکای شمالی بود.
ای سی دلکو
شرکت تولیدکننده و تامین کننده قطعات وابسته به صنعت خودروسازی است. این شرکت در سال ۱۹۷۴ و از ادغام دو زیرمجموعه قدیمی جنرال موتورز، یعنی شرکت شمعسازی AC و دلکو یونایتد تشکیل شد.
جنرال موتورز اروپا
از مهمترین داراییهای شرکت جنرال موتورز در بازار اروپا، مالکیت سه برند معتبر واکسال بریتانیا، اوپل آلمان و ساب سوئد بود که بیشترین فعالیت آنها در دهههای ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ انجام میشد. در این دوران محصولات این سه برند ضمن پیشرفتهای تکنولوژی بسیار، از نظر فروش در بازار جهانی جایگاه ویژهای پیدا کردند.
جای تعجب ندارد که بسیاری از قطعات فنی و تزئیناتی تولیدی این سه برند دارای اشتراک بسیار زیاد با محصولات آمریکایی هم دوره باشد. از این رو تعجب نکنید اگر دریافتید که دینام، واتر پمپ، میلنگ، میل سوپاپ، ECU و حتی دیفرانسیل و گیربکس بسیاری از این خودروها با محصولات آمریکایی رایج دوران دقیقا یکسان باشد.
پس از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ آمریکای شمالی، جنرال موتورز دست به فروش این سه برند زد تا دردسر هدایت و هزینههای گزاف نگهداری این برندها را از سر خود باز کند و تمرکز تولید را بر برندهای اصلی و بازار صادراتی بگذارد. برندهای اپل و واکسال طی قراردادی در سال ۲۰۱۱ به گروه پژو-سیتروئن (PSA) واگذار شد، اما سالها بعد و با ادغام PSA با FCA (فیات-کرایسلر) و تشکیل بزرگترین جوینت ونچر تاریخ صنعت خودرو و تشکیل گروه خودروسازی استلانتیس، این دو برند نیز به زیرمجموعههای این خودروساز پیوستند. در حالی که برند ساب به شرکت خودروسازی اسپایکر فروخته شد تا شرکت جدیدی با نام خودروسازی سوئد شکل بگیرد.
جنرال موتورز استرالیا
مستقل از تیراژ فروش و سهم بازار، یکی از مهمترین بازارهای قدیمی جنرال موتورز در قاره اقیانوسیه (استرالیا) و تحت عنوان برند هولدن (Holden) شکل گرفت که تاریخ تاسیس آن در قالب یک هلدینگ به سال ۱۸۵۶ میلادی بازمیگشت. این برند در سالهای آغازین قرن بیستم در زمینههای مختلف وابسته به صنعت خودرو از جمله اتاقسازی، تودوزی و رنگآمیزی بدنه خودرو مشغول به کار شد.
در دهه ۱۹۴۰ میلادی فورد و جنرال موتورز هر دو در پی تولید خودرو در استرالیا و تحت عنوان نام قدیمی هولدن بودند اما به دلیل نفوذ زیاد در بدنه دولت آمریکا و مدیریت خاص جنرال موتورز، این شرکت برای کنترل برند هولدن در این قاره انتخاب شد تا هولدن برای اولین بار با تولید اتاق برای برندهای بیوئیک و اولدزمبیل به صنعت خودروسازی پیوند بخورد.
مهمترین فعالیتهای برند هولدن در دهه ۱۹۷۰ و تولید خودروهای آمریکایی تغییریافته برای بازار استرالیا (چیزی شبیه به محصولات آمریکایی ویژه بازار اروپا) و پس از آن تولید مستقیم محصولات آمریکایی در این قاره در دهههای ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ بود.
در سالهای پایانی برند هولدن، تولیدات این شرکت بیشتر پیرامون مونتاژ و واردات مستقیم برندهای عملکردمحور جنرال موتورز از محصولات پونتیاک و شورولت، آن هم تحت نام و برند انحصاری هولدن بود. در سال ۲۰۲۰ جنرال موتورز اعلام کرد که دیگر قصد ندارد به صورت جهانی و انبوه به تولید خودروهای راست فرمان ادامه دهد. از این رو در سال ۲۰۲۱ برای همیشه بازار استرالیا و نیوزیلند (اقیانوسیه) را ترک کرد و هولدن با توقف تولید مواجه شد. این برند در مجموع ۷.۷ میلیون وسیله نقلیه راست فرمان ویژه بازار اقیانوسیه به تولید رسانده بود.
جنرال موتورز کره و ژاپن
درست همانند محصولات جنرال موتورز اروپا، این شرکت در صنعت خودروسازی همکاریهای بسیاری با دو کشور کره جنوبی و ژاپن داشت. جنرال موتورز کره با نام اختصاری GMK، حاصل تملک دوو موتورز، از زیرمجموعههای گروه دوو در سال ۲۰۰۲ بود. اگرچه دوو بسیاری از لوازم جانبی و قطعات فنی خود را از جنرال موتورز خریداری میکرد، اما با تشکیل GMK، دوو موتورز به تملک جنرال موتورز درآمد و همکاری این شرکت کرهای از همان دوران با کرمان موتور ایران قطع و در نتیجه شرکت ایرانی با سایر خودروسازان کره ای (هیوندای) وارد مذاکره شد.
کمپانی GMK تا سال ۲۰۰۸ بیش از ۱.۹ میلیون وسیله نقلیه تولید کرد و قبل از پایان کار هولدن، به تولید قطعات و لوازم مخصوص خودروهای راست فرمان برای بازار اقیانوسیه مشغول بود. این شرکت همچنان در زمینه طراحی خودرو برای بازارهای جهانی جنرال موتورز و واردات و مونتاژ محصولات روز این شرکت مشغول به کار است.
همکاری جنرال موتورز با ژاپن اما به سال ۱۹۲۷ میلادی و تاسیس خط تولید شورولت، اولدزمبیل، بیوئیک و پونتیاک بازمیگردد که بنیانگذار خودرویی شدن کشور ژاپن شد. جنرال موتورز با زیرشاخه شورولت خود در اشتراک با برند ایسوزو، سابقهای طولانی در بازار تجاری کشور ژاپن دارد و محصولات بسیاری از سوی این خودروساز ژاپنی با ریشه آمریکایی ساخته میشود که ایسوزو دیمکس موجود در بازار ایران نیز یکی از آنها است. ژاپن صنعت خودروسازی امروز خود را مدیون همکاری با جنرال موتورز آمریکا است.
جنرال موتورز چین
امروزه یکی از بزرگترین بازارهای جنرال موتورز از لحاظ حجم فروش مربوط به بازار کشور پهناور چین است. کشوری با جمعیت خیرهکننده و تنوع خودروسازی زیاد که تقریبا تمامی خودروسازان مطرح جهان در آن فعالیت میکنند.
جنرال موتورز در بازار چین با یک جوینت ونچر به نام سایک-جیام حضور دارد که تاسیس آن به سال ۱۹۹۷ بازمیگردد. این جوینت ونچر با اضافه شدن شرکت سوم در سال ۲۰۰۲، به سایک-جیام-وُلینگ تغییر یافت.
این جوینت ونچر سهگانه در زمینه طراحی و تولید خودروهای مختلف سگمنت سدان، کراس اوور و خودروهای لوکس نظیر کادیلاک، شورولت و بیوک فعالیت دارد. به دلیل شرایط قانونی محدودکننده و بسیار خاص صنعت خودرو چین، بسیاری از خودروهای ویژه بازار این کشور در سایر بازارهای جهان عرضه نمیشود. همچنین بیشتر خودروهای جنرال موتورز در این کشور از پیشرانههای مخصوص و منطبق با قوانین این کشور بهره میگیرند که معمولا در هیچ یک از محصولات جنرال موتورز موجود در بازارهای دیگر جهان یافت نمیشود.
جنرال موتورز امروز
شرکت جنرال موتورز از دیدگاه حجم فروش بزرگترین خودروساز آمریکای شمالی است و تا سال ۲۰۰۸ و پیش از بروز بحران اقتصادی بزرگ آمریکا، به مدت ۷۷ سال عنوان بزرگترین خودروساز جهان را با خود یدک کشید. از آن پس، با توقف تولید بسیاری از زیرمجموعهها و شکلگیری جوینت ونچرهای جدید میان سایر خودروسازان، شرکتهای تویوتا و فولکس واگن وارد این رقابت شده و بارها عنوان بزرگترین خودروساز جهان را از آن خود کردند.
جنرال موتورز امروز با توجه به تغییرات عمده سلیقهای و تکنولوژی در بازار خودرو جهان، رنگ و بویی کاملا متمایز به خود گرفته و در مسیری متفاوت با آنچه میشناختیم، قدم بر میدارد. افزایش سهم بازار، تیراژ فروش، سود انبوه، تمرکز بر تولیدات مخصوص بازار آمریکای شمالی، ورود به عرصه خودروهای الکتریکی و حفظ اعتبار برند از مهمترین اهداف امروزی جنرال موتورز است.
نویسنده: شهاب انیسی